Κυριακή 19 Οκτωβρίου 2014

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ - ΘΕΟΙ ΚΑΙ ΗΡΩΕΣ ΑΠΟ ΨΗΦΙΔΕΣ


Το αριστουργηματικής σύλληψης και δημιουργίας ψηφιδωτό δάπεδο με την εικονιστική παράσταση της αρπαγής της Περσεφόνης στον δεύτερο χώρο, πίσω από τις Καρυάτιδες, στον τύμβο Καστά της Αμφίπολης, έρχεται να συμπληρώσει ένα παζλ με εντυπωσιακά ψηφιδωτά που έχουν έρθει στο φως και κοσμούσαν οικίες και δημόσια κτίρια στη Μακεδονία.

Τα σημαντικότερα τέτοια σύνολα κατά την κλασική και ελληνιστική εποχή προέρχονται από την Πέλλα, ενώ έχουν επίσης βρεθεί στην Όλυνθο, στο Δίον, στη Βεργίνα, στη Βέροια, στη Θάσο, ακόμη και στην Αμφίπολη, σε δύο περιπτώσεις.
Η θεματογραφία τους προέρχεται κυρίως από τη μυθολογία, άλλοτε έχουν διακοσμητικό χαρακτήρα με μάχες ζώων και τεράτων ή γεωμετρικά και φυτικά μοτίβα, σε δύο ωστόσο περιπτώσεις στην Πέλλα με το κυνήγι του λιονταριού και του ελαφιού, σχετίζονται με τη βασιλική εικονογραφία και αρκετά φέρουν επάνω τους επιγραφές με λέξεις και φράσεις στην αρχαία ελληνική.
Αναφορικά με την τεχνική κατασκευής τους, τα περισσότερα ψηφιδωτά δάπεδα είναι βοτσαλωτά, κατασκευάστηκαν δηλαδή με μικρά φυσικά βότσαλα, αρκετά ανήκουν στα χοντρά ψηφιδωτά, καθώς χρησιμοποιήθηκαν ακανόνιστες κομμένες ψηφίδες, ενώ στη Μακεδονία, όπως σημειώνει σε σχετική μελέτη του, για τα ψηφιδωτά δάπεδα στην κλασική και ελληνιστική εποχή στην περιοχή, ο αρχαιολόγος της ΙΖ΄ Εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων, Νεκτάριος Πουλακάκης, «δεν έχει εντοπιστεί μέχρι σήμερα κανένα ψηφιδωτό δάπεδο σε τεχνική opus tesselatum, (κομμένες ψηφίδες), το οποίο να χρονολογείται στην ελληνιστική περίοδο».
Αλλωστε, από την πρώτη στιγμή η ανασκαφέας της Αμφίπολης, Κατερίνα Περιστέρη, επεσήμανε ότι το ψηφιδωτό δάπεδο επιβεβαιώνει τη συνολικότερη χρονολόγηση του ταφικού μνημείου, που ανάγεται στο τελευταίο τέταρτο του 4ου π.Χ. αιώνα. Σχεδόν ολοζώντανη, με προοπτική και έμφαση στην έκφραση, στην τρίτη διάσταση, στο χρώμα, η Περσεφόνη από το ψηφιδωτό δάπεδο της Αμφίπολης είναι μοναδική και ανεπανάληπτη.

«Η ΜΑΓΕΙΑ»
«Αυτή είναι η μαγεία και η γοητεία να συμμετέχει κανείς σε ανασκαφή μακεδονικού τάφου. Γιατί καθένας είναι διαφορετικός και κρύβει μια έκπληξη», λέει στο ΕΘΝΟΣ η αναπληρώτρια καθηγήτρια Αρχαιολογίας στο Α.Π.Θ., Ελένη Μανακίδου, η οποία θεωρείται «ειδική» στην ερμηνεία παραστάσεων και προσθέτει ότι το θέμα της αρπαγής της Περσεφόνης από τον Πλούτωνα είναι γνωστό και με μεγάλη εικονογραφική παράδοση και «δίνει εσχατολογικό περιεχόμενο στο εύρημα, αποδεικνύει δηλαδή ότι πρόκειται για ταφικό μνημείο».
Η ίδια επισημαίνει ότι το ψηφιδωτό δάπεδο της Αμφίπολης μοιάζει αρκετά με εκείνα που έχουν ανασκαφεί στην Πέλλα και ιδιαίτερα με ανάλογο στην «Οικία της Ελένης», με την αρπαγή της Ελένης από τον Θησέα, που επίσης χαρακτηρίζεται από την ένταση που αποδίδεται με τις ζωηρές κινήσεις των μορφών και την απεικόνιση των συναισθημάτων στα πρόσωπά τους.
Στους ανδρώνες της Οικίας της Ελένης σώθηκαν τέσσερα ψηφιδωτά δάπεδα, το μεγαλύτερο από τα οποία είναι στη βόρεια πτέρυγα και εικονίζει την αρπαγή της Ελένης. Σε αυτήν την παράσταση, προηγείται ένα τέθριππο (άρμα με τέσσερα άλογα), σε ορμητική κίνηση με τον ηνίοχο Φόρβα (το όνομα του μυθικού ήρωα αναφέρεται στην επιγραφή) και ακολουθεί το σύμπλεγμα του Θησέα με την Ελένη, η οποία στρέφεται προς τη φίλη της Δηιάνειρα που απομακρύνεται τρομαγμένη στην άλλη πλευρά της παράστασης. Ένας σύνθετος μαίανδρος και μια ζώνη με φολιδωτό κόσμημα περιβάλλουν την κεντρική παράσταση. Οι μορφές που επιγράφονται αποδίδονται με ανοιχτό χρώμα σε μαύρο πεδίο και όλη η σύνθεση εμπνέεται από ζωγραφικό έργο του 4ου π.Χ. αιώνα.
Ψηφιδωτά δάπεδα, που χρονολογούνται στο τελευταίο τέταρτο του 4ου π.Χ. αιώνα, ανακαλύφθηκαν και στον προθάλαμο ενός από τους μακεδονικούς τάφους της Αμφίπολης που είχαν έρθει στο φως στο παρελθόν, τον λεγόμενο μακεδονικό τάφο 3 στη θέση Καστά. Στον προθάλαμο το δάπεδο διακοσμείται με ασπρόμαυρους ρόμβους σε δύο ζώνες που πλαισιώνουν ένα κεντρικό ακόσμητο τετράγωνο με απλές ψηφίδες, ενώ στον νεκρικό θάλαμο χωρίζεται σε τρεις επιμήκεις αδιακόσμητες ζώνες με βότσαλα ερυθρωπού χρώματος στις πλάγιες και κιτρινωπού στην κεντρική ζώνη.
Εντυπωσιακά είναι και τα ψηφιδωτά δάπεδα με εικονιστική διακόσμηση σε 11 οικίες της κλασικής πόλης στην Ολυνθο της Χαλκιδικής. Τα ψηφιδωτά δάπεδα της Ολύνθου είναι κατασκευασμένα κατά κανόνα από λευκά και μαύρα φυσικά βότσαλα, ενώ χρησιμοποιούνται επίσης βότσαλα ερυθρού, κίτρινου και πράσινου χρώματος σε διάφορες αποχρώσεις, για τις μορφές και τις διακοσμήσεις. Οι μορφές αποδίδονται κατά κανόνα με βότσαλα ανοιχτών αποχρώσεων και ακανόνιστου μεγέθους πάνω σε σκούρο βάθος, κανόνας που κάποιες φορές αντιστρέφεται. Χρονολογούνται μέσα σε ένα στενό χρονολογικό πλαίσιο, από τα τέλη του 5ου έως και το πρώτο μισό του 4ου αιώνα π.Χ., από την ανάδειξη δηλαδή της Ολύνθου ως πρωτεύουσας του Κοινού των Χαλκιδέων μέχρι την καταστροφή της από τον Φίλιππο τον Β΄ το 348 π.Χ.
Το σημαντικότερο από αυτά είναι στην Έπαυλη της Αγαθής Τύχης, (ονομάστηκε έτσι από την επιγραφή που βρέθηκε) που χρονολογείται στο πρώτο μισό του 4ου π.Χ. αιώνα. Το δάπεδο του ανδρώνα στολίζεται με ψηφιδωτό, που παριστάνει τον Διόνυσο πάνω σε άρμα που το σέρνουν πάνθηρες, πάνω πετάει φτερωτός ο Έρωτας, μπροστά τρέχει Σάτυρος με θύρσο, γύρω χορεύουν μαινάδες και ένας Σάτυρος παίζει αυλό. Στον προθάλαμο, μετά τον ανδρώνα, υπάρχει άλλο ψηφιδωτό δάπεδο που παριστάνει δύο τραγοπόδαρους Πάνες να γέρνουν το κεφάλι ο ένας προς τον άλλον πάνω από έναν κρατήρα, ενώ ένα άλλο παριστάνει τη Θέτιδα να φέρνει στον Αχιλλέα τα όπλα, ακολουθούμενη από δύο Νηρηίδες καθισμένες σε θαλάσσια τέρατα.
Αλλά και στη Βεργίνα σε μία από τις δύο επίσημες αίθουσες του Ανακτόρου, που πιθανόν ήταν αίθουσες βασιλικών ακροάσεων και συμποσίων, έχει βρεθεί ψηφιδωτό δάπεδο που είναι μια θάλασσα από σκούρα μπλε βότσαλα, που στη μέση της καλπάζει ένας ταύρος, ο οποίος έχει στην πλάτη του την Ευρώπη. Είναι η αρπαγή της Ευρώπης, της βασιλοπούλας της Φοινίκης, από τον ταύρο-Δία, την οποία φέρνει στην Κρήτη και έτσι ολόκληρη η ήπειρος παίρνει από αυτήν το όνομά της.

Ο ΔΙΕΘΝΗΣ ΤΥΠΟΣ
«ΜΙΑ ΘΕΑ ΠΗΓΑΙΝΕΙ ΣΤΟΝ ΑΔΗ»
Θαυμασμός για τις εκπλήξεις που συνεχίζει να αποκαλύπτει η μακεδονική γη απορρέει από τα δημοσιεύματα του διεθνούς Τύπου, που εξακολουθεί να παρακολουθεί με αμείωτο ενδιαφέρον την ανασκαφή της Αμφίπολης.
Το αμερικανικό δίκτυο NBC News χαρακτηρίζει ως έκπληξη την αποκάλυψη της Περσεφόνης. «Το μωσαϊκό της Αμφίπολης δείχνει μια θεά να πηγαίνει στον Αδη», αναφέρει στον τίτλο του και περιγράφει τη σκηνή του θεού Πλούτωνα που τραβά την απρόθυμη νύφη Περσεφόνη στον Κάτω Κόσμο, καθώς και την έκφραση απόγνωσης που έχει αποδώσει ο καλλιτέχνης στο πρόσωπο της απαχθείσης.
Το Discovery, το οποίο αρχικά είχε υποθέσει πως ο γενειοφόρος άνδρας ήταν ο Φίλιππος Β΄, επισημαίνει πως η αποκάλυψη της τρίτης φιγούρας δείχνει ότι αυτός είναι ο Πλούτωνας, άρχοντας του Κάτω Κόσμου. Παράλληλα επισημαίνει πως η παράσταση συνδέει το ταφικό μνημείο της Αμφίπολης με τους βασιλικούς τάφους της Βεργίνας.

ΘΕΩΡΙΕΣ
Για εντυπωσιακό ελληνικό ψηφιδωτό κάνει λόγο το Γαλλικό Πρακτορείο σε εκτενές τηλεγράφημά του, που αναδημοσίευσε και το ABC News. Το δίκτυο αναφέρεται στις θεωρίες για τον πιθανό «ένοικο» του τάφου, από τη Ρωξάνη έως την Ολυμπιάδα, ενώ παραθέτει τη δήλωση της Κ. Περιστέρη πως είναι πολύ νωρίς για να πούμε αν είναι βασιλικός τάφος.
«Υπέροχο» χαρακτηρίζει το ψηφιδωτό το Γερμανικό Πρακτορείο και περιγράφει τη μορφή της Περσεφόνης με τα ανεμίζοντα μαλλιά και τη θλιμμένη έκφραση. Τις αναφορές του φιλοξενεί και το περιοδικό Focus.

ΜΑΡΙΑ ΡΙΤΖΑΛΕΟΥ



Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου