της Κατερίνας Μ. Μάτσου
ΝΙΑΗΜΕΡΟΣ
είναι η ετήσια εμποροπανήγυρη της Κοζάνης, που κορυφώνεται την πρώτη Τρίτη του
Οκτωβρίου και διαρκούσε παλαιότερα εννιά μέρες. Από το γεγονός αυτό πήρε και το
όνομά της: Εννιά μέρες = εννιαήμερο = νιάμερο = νιάημερος. Χρονολογείται από
την εποχή της Τουρκοκρατίας, συνέχεια των εμποροπανηγύρεων της Λάρισας, του
Τιρνάβου, της Ελασσόνας και των Σερβίων. Μετά την Κοζάνη οι εμποροπανύγηρεις
συνεχιζόταν στην Πτολεμαΐδα, το Αμύνταιο και κατέληγαν στο Μοναστήρι και την
Οχρίδα. Ήταν η υποδοχή του χειμώνα στη Δυτική Μακεδονία, μία περιοχή της χώρας
με σφοδρούς χειμώνες.
Σύμφωνα με την ετυμολογία της λέξης εμποροπανήγυρις πρόκειται για εμπόριο και πανηγύρι,
παζάρι και γλέντι και πάντοτε σχετίζονταν με θρησκευτικές γιορτές. Σε μία εποχή
που δεν υπήρχαν δρόμοι, με μεταφορικά μέσα τα μουλάρια και τα κάρα, κουβαλούσαν
τα είδη που διέθεταν στα κεφαλοχώρια της περιοχής, για να τα πουλήσουν ή να τα
ανταλλάξουν με άλλα είδη προκειμένου να αντιμετωπίσουν τον δύσκολο χειμώνα που ερχόταν.
Το πανηγύρι έχει κατά καιρούς περάσει από διάφορα σημεία της πόλης πριν
καταλήξει στη σημερινή περιοχή. Ο νιάημερος φιλοξενήθηκε κατά καιρούς στην
περιοχή «Αυλαγάς» (η περιοχή που σήμερα βρίσκονται τα ιατρεία του Ι.Κ.Α. και
εκτεινόταν σε όλη την ευρύτερη περιοχή προς τα εσωτερικά σημερινών οδών Σταμάτη
Κλεάνθη κ.λ.π., περιοχή Πυροσβεστικής ή αλλιώς «το Ζντρουπ’ τ’ αλώνι», όπως το
έλεγαν), περιοχή Αγ. Αθανασίου, περιοχή Τζόνσον (σημερινή οδός Γκέρτσου),
περιοχή κόμβος Κ.Τ.Ε.Λ Κοζάνης (πρώην φυλακές), περιοχή Πανόραμα (δρόμος
Κοζάνης-Κρόκου).
ΙΣΤΟΡΙΑ
Στην αρχαιότητα προς τα τέλη Σεπτεμβρίου (Βοηδρωμίων) γιορτάζονταν τα ΔΗΜΗΤΡΙΑ
προς τιμήν της θεάς Δήμητρας, προστάτιδας της γεωργίας, για να την
ευχαριστήσουν για τη σοδειά που τους χάρισε, και να την παρακαλέσουν να
ευλογήσει την καινούρια τους σπορά.
Στα Βυζαντινά χρόνια συναντάμε τον γιορτασμό των ΔΗΜΗΤΡΙΩΝ που είχαν την
μορφή που περιγράψαμε (εμπόριο αγαθών και ζώων και διασκέδαση) και γίνονταν το
προηγούμενο δεκαπενθήμερο της γιορτής του Αγίου Δημητρίου για να τιμήσουν τον
Άγιο.
Επί τουρκοκρατίας οι κατακτητές έδωσαν ορισμένα προνόμια στους Έλληνες.
Ανάμεσα σ’ αυτά ήταν και οι εμποροπανηγύρεις, διότι κατάλαβαν το εμπορικό
δαιμόνιο των Ελλήνων, αλλά και το πόσο δύσκολη ήταν η ζωή κατά τους
χειμωνιάτικους μήνες στα χωριά και πως οι κάτοικοί τους είχαν από το φθινόπωρο
την ανάγκη προμήθειας διαφόρων εφοδίων.
Στην Κοζάνη δεν είναι γνωστό πότε ξεκίνησε ο νιάημερος, αλλά, γινόταν
στο πάρκο του Αγίου Δημητρίου, διότι εκεί υπήρχαν κελιά μοναστηριού και
μπορούσαν να φυλαχτούν οι χωρικοί, όπως καταγράφει ο Καλλινδέρης. Σίγουρα, όλα
ξεκίνησαν κατά τα τέλη του 17ου αιώνα και τις αρχές του 18ου.
Η πιο πρόσφατη μαρτυρία για το νιάημερο είναι ένα έγγραφο/άδεια του
1856 του μπέη της περιοχής που καθόριζε να γίνει ο νιάημερος στο χώρο του
Μισκιάθκου (Πλ. Λασσάνη), ίσως γιατί εκεί γύρω βρίσκονταν πολλά χάνια και πιο
κάτω (προς τον Σιδηροδρομικό σταθμό) και πολλοί ανοιχτοί χώροι.
Οι χωρικοί της πόλης, αλλά και από την γύρω περιοχή μετέφεραν στο χώρο
του νιάημερου
την πραμάτεια τους και έπιαναν ένα μέρος για να την εκθέσουν. Λίγο πιο κάτω,
λειτουργούσε η «ζωοπανήγυρις».
Οι Κοζανίτες έμποροι είχαν πάντα τα καλύτερα μέρη για να εκθέσουν τα
εμπορεύματα που κουβαλούσαν με τα καραβάνια από την Ευρώπη και δίπλα τους
άπλωναν τα δημιουργήματά τους οι Κοζανίτες τεχνίτες. Εκεί πωλούνταν καθρέπτες,
σερβίτσια, μεταξωτά, αλλά και γκιούμια, καζάνια, σαμάρια, κουδούνια, υφαντά, βαρέλια,
τσουκάλια.
Οι πεδινοί έφερναν και πωλούσαν σιτάρι, καλαμπόκι, όσπρια, αλεύρι,
υφαντά, κρασιά και οι κτηνοτρόφοι μπάτζιο, κεφαλοτύρια, μαλλιά, βελέντζες
(φλοκάτες).
Επειδή οι χωρικοί δεν είχαν χρήματα υπήρχε το καθεστώς της
ανταλλαξιμότητας. Δηλαδή με ένα γρόσι αγόραζες π.χ. μία οκά μπάτζιο ή 5 οκάδες
σιτάρι ή 2 οκάδες κρασί κ.ό.κ. Επειδή δεν υπήρχαν ζυγαριές, στο νιάημερο
υπήρχαν και 2-3 κανταρτζήδες για να ζυγίζουν τα διάφορα προϊόντα. Στις
δικαιοπραξίες αυτές σημειώνονταν πάρα πολλές παρεξηγήσεις και για την τήρηση
της τάξης περιπολούσαν συνεχώς τα καρακόλια (=χωροφύλακες). Όταν δεν μπορούσε
να βρεθεί άκρη μεταξύ τους τη λύση την έδινε ο κατής (=Τούρκος δκαστής).
Πιο κάτω λειτουργούσε η ζωοπανήγυρη. Στο χώρο αυτό
παρουσιάζονταν προς πώληση ή ανταλλαγή άλογα, μουλάρια, γάιδαροι, προβατίνες,
κότες και κοκόρια και άλλα ζώα εκτός από γουρούνια, γιατί το απαγορεύει η
τουρκική θρησκεία. Κι εδώ ίσχυε το ίδιο σύστημα αγοραπωλησίας: Ο κάθε ένας
αξιολογούσε το άλογό του και ζητούσε γι’ αυτό 2 ή 3 μουλάρια ή 5 γαϊδουράκια ή
τόσα (π.χ. 1.000 γρόσια). Άρχιζε το παζάρεμα, επέστρεφαν και ξαναεπέστρεφαν οι
ενδιαφερόμενοι επί πολλές μέρες και στο τέλος έφευγαν όλοι ευχαριστημένοι.
Στο τέλος της μέρας ο ήλιος έδυε και ο κόσμος αραίωνε. Οι πραματευτάδες
σκέπαζαν την πραμάτεια που τους είχε απομείνει και κατάφευγαν στα γύρω χάνια
για ζεστό φαγητό και διασκέδαση. Κλαρίνα, άφθονο κρασί, «καλά» κορίτσια… Και η
ιστορία επαναλαμβάνονταν μέχρι την πρώτη Τρίτη του Οκτωβρίου.
Ο
ΝΙΑΗΜΕΡΟΣ ΜΕΤΑΠΟΛΕΜΙΚΑ
Κάπως έτσι λειτουργούσε ο Νιάημερος Μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1960,
όταν προστέθηκε το σώου.
Ο Γύρος
του θανάτου, Δεν είναι βόας, δεν είναι κροταλίας και
χίλια δύο άλλα σκαρφίσματα. Δίπλα τους τα σκοπευτήρια, οι πάπιες, οι κρίκοι με
αντάλλαγμα στο νικητή ένα μπουκάλι κρασί ή ίσως ένα μπουκάλι DEMESTICA.
Προστέθηκε η διασκέδαση για τα παιδιά: ο Κουκουρίνος με τα περιστρεφόμενα
αλογάκια και κατόπιν αμαξάκια του, οι κούνιες, το κανονάκι…
Και σε έναν τόπο που έσφυζε κυρίως από μικρά παιδιά ήταν αδύνατον να μη
στηθούν πάγκοι με κάθε λογής ευτελή παιχνίδια για τα παιδιά! Ήταν αδιανόητο για
κάποιο γονέα, παππού, νονό να μην αγοράσει κάτι για τα παιδιά.
Κατασκονισμένοι, κατάκοποι, ζαλισμένοι οι έμποροι, αλλά και οι επισκέπτες
έπαιρναν το δρόμο της επιστροφής για στο σπίτι. Εκεί τους περίμενε ο Νιαϊμεριώτκους Χαλβάς
που είχε κάνει η γιαγιά. Όσοι δεν είχαν τέτοια τύχη αγόραζαν από τον Δαβάνη, το
Βυζάντιο, τον Λάκκα, τον Χατζημανώλη, τον Κρίνο και όλα τα άλλα ζαχαροπλαστεία
της κεντρικής πλατείας που εκείνη τη μέρα μόνο χαλβά πωλούσαν!
Ο
ΝΙΑΗΜΕΡΟΣ ΣΗΜΕΡΑ
Όλα όσα περιγράψαμε ανήκουν σε μία άλλη εποχή…
Η κατάσταση εδώ και 20 χρόνια έχει αλλάξει. Ο χώρος του «νιάημερου»
βρίσκεται στα βόρεια της Κοζάνης και εκτός από τον κύριο χώρο καταλαμβάνει τον
δρόμο από το «Κλιούγκι» και πάνω μέχρι σχεδόν την Νομαρχία και όλη την οδό
Μοναστηρίου.
Στον κυρίως χώρο:
Δυτικά λειτουργεί Λούνα Παρκ και στα Ανατολικά του είναι στημένες
πάμπολλες αυτοσχέδιες ψησταριές που πωλούν κυρίως λουκάνικα. Παραδίπλα θα
μπορέσετε να αγοράσετε «μαλλί της γριάς» ή «Χαλβά Φαρσάλων» από τα Τρίκαλα.
Πιο δίπλα θα βρείτε από cd μέχρι χαλιά, από παιχνίδια και κομποσχίνια
μέχρι Αφρικάνικα ειδώλια και γκλίτσες! Ότι φανταστεί ο νου σας από κάθε είδους
πραματευτάδες Κοζανίτες, βλάχους, αθίγγανους, Αφρικανούς, Ρωσοπόντιους,
αεριτζήδες ακόμη και καλόγερους!!!
Φεύγοντας προς τα Νότια ή Ανατολικά
θα συναντήσετε στο δρόμο εκατοντάδες κιόσκια που πωλούν ό,τι πιο απίθανο!
Η εμποροπανήγυρη της Κοζάνης είναι «Θεσμός για την περιοχή» και όλοι την
περιμένουν κάθε πρώτη Τρίτη του Οκτώβρη να περιπλανηθούν στους δρόμους της. Δεν
είναι τόσο το γεγονός ότι ο κόσμος θέλει να ψωνίσει, όσο η «έλξη» για κάτι
διαχρονικό, κάτι που έχει περάσει στο DNA των Κοζανιτών. Είναι αυτή η μαγική
έλξη που κάθε χρόνο όλοι διαμαρτύρονται για διάφορα. Ο ΝΙΑΗΜΕΡΟΣ, που είναι ουσιαστικά πλέον «Τετραήμερος»,
εξακολουθεί να είναι ένα από τα πιο ζωντανά δρώμενα της Κοζάνης μετά, βεβαίως,
το δωδεκαήμερο της Αποκριάς, που οι κάτοικοι της Κοζάνης και της περιοχής της
τον περιμένουν ανυπόμονα κάθε χρόνο.
Κοζάνη, Οκτώβριος 2014
ΠΗΓΕΣ:
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου