του Γεωργίου Μπαμπινιώτη
Στην ιδιοφυΐα του οφείλουμε τη γνώση ότι η ιστορία
της ελληνικής γλώσσας δεν αρχίζει πλέον τον 8ο αιώνα αλλά από τα
μέσα του 15ου αιώνα.
Τον Ιούνιο του 1952,
πριν από 60 ακριβώς χρόνια, ένας Άγγλος αρχιτέκτονας, ο Μάικλ Βέντρις (Michael
Ventris), ηλικίας τότε 30 ετών, ανακοίνωσε δημόσια ότι μπόρεσε να
αποκρυπτογραφήσει μιαν άγνωστη μέχρι τότε γραφή, την κρητομυκηναϊκή γραμμική
γραφή τύπου Β΄, στην οποία βρίσκονται γραμμένες πολλές πήλινες πινακίδες από
την Κρήτη, τις Μυκήνες, την Πύλο κ.α. και, το κυριότερο, ότι η γλώσσα των
πινακίδων αυτών είναι η Ελληνική. Η σπουδαιότητα της ανακοίνωσης του Βέντρις
για την επιστήμη γενικότερα (που έλυνε, επιτέλους, το μυστήριο των πινακίδων της
γραμμικής γραφής Β΄) αλλά ιδίως για τον ελληνικό πολιτισμό, που η γραπτή του
παράδοση μεταφερόταν επτά περίπου αιώνες νωρίτερα (από τον 8ο αιώνα
π.Χ. στον 15ο), ήταν ανυπολόγιστης σημασίας. Άλλαζαν άρδην τα
δεδομένα της ιστορίας μας, αφού αυτή εξαρτάται και προσδιορίζεται χρονικά κατά
κύριο λόγο από τις γραπτές μαρτυρίες.
Ο Μάικλ Βέντρις (1922-1956) ήταν χαρισματικό πνεύμα.
Μπορούσε να μαθαίνει εύκολα ξένες γλώσσες, είχε μια σπάνια συνδυαστική
φαντασία, ήταν ικανός να ξεχωρίζει τις κανονικότητες μέσα στην ποικιλία και
γενικά, όπως γράφει ο J. Chadwick, ο Μ. Βέντρις «είχε τη δύναμη να διακρίνει την
τάξη μέσα στο φαινομενικό χάος, το χάρισμα δηλ. που χαρακτηρίζει το έργο όλων
των μεγάλων ανδρών».
Δεκατεσσάρων χρονών παιδί ακόμη (το 1936), ακούγοντας
τον μεγάλο Άγγλο αρχαιολόγο Σερ Άρθρουρ Έβανς να εξηγεί σε μια διάλεξη στο
Βρετανικό Μουσείο τα μυστήρια των αναποκρυπτογράφητων γραφών της Κρήτης, αυτών
που ο ίδιος ο Έβανς ονόμασε «μινωικές γραφές» και τη σημασία τους για τη γνώση
του μινωικού, αλλά και του μυκηναϊκού κόσμου, ο μικρός Βέντρις αποφάσισε να
λύσει το μυστήριο της ανάγνωσης των μινωικών γραφών. Έτσι άρχισε να ασχολείται
από νωρίς με το θέμα, διαβάζοντας ό,τι σχετικό υπήρχε. Στον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο
ασχολήθηκε επίσης με το «σπάσιμο» μυστικών κωδίκων, γεγονός που όξυνε την
ικανότητά του στη διερεύνηση της λειτουργίας διαφόρων κωδικών συστημάτων. Με το
θέμα της αποκρυπτογράφησης της γραμμικής γραφής Β΄ συνέχισε να ασχολείται
ερασιτεχνικά, η δε ενασχόλησή του αυτή εντάθηκε μετά την επαγγελματική του
αποκατάσταση ως επιτυχημένου αρχιτέκτονα.
Ο Βέντρις χρησιμοποίησε αρχικά το περιορισμένο υλικό
που είχε δημοσιεύσει ο Έβανς από την Κνωσό. Το υλικό της έρευνάς του αυξήθηκε
με τις πινακίδες γραμμικής γραφής Β΄ από την Πύλο που βρήκε το 1939 ο
Αμερικανός αρχαιολόγος Carl Blegen και που δημοσιεύτηκαν το 1951. Η μελέτη του
διευρυμένου υλικού ενίσχυσε την υπόθεση του Βέντρις ότι η γλώσσα των πινακίδων
της γραμμικής γραφής Β΄ είναι η Ελληνική αντίθετα προς την άποψη που είχε μέχρι
τότε επιβάλει με το κύρος του ο Έβανς, ότι οι μινωικές γραφές (τόσο η γραμμική
Α΄ - που δεν έχει μέχρι σήμερα αποκρυπτογραφηθεί - όσο και η γραμμική Β΄)
περιείχαν μια μινωική, μη ελληνική γλώσσα, αφού ο Έβανς πίστευε στη δύναμη του
μινωικού κόσμου και στην κυριαρχία των Μινωιτών και στον χώρο της ηπειρωτικής
Ελλάδας (Μυκήνες κ.α.).
Η ΓΛΩΣΣΑ ΤΩΝ ΠΙΝΑΚΙΔΩΝ
Ο Βέντρις βοηθήθηκε αρχικά στην αποκρυπτογράφηση
συγκρίνοντας τα γράμματα της γραμμικής Β΄ με υλικό από τις πινακίδες της επίσης
γραμμικής κυπριακής συλλαβικής γραφής («κυπριακό συλλαβάριο»). Τον βοήθησε
ακόμη και το υλικό από τις έρευνες που είχαν πραγματοποιήσει άλλοι ερευνητές
(Alice Kober, Emmett Bennett κ.ά.). Έτσι δοκίμασε δειλά και τελείως υποθετικά
την ανάγνωση των πινακίδων της γραμμικής Β΄ με βάση την ελληνική γλώσσα. Ο
Chadwick αναφέρει: «Ο Ventris ξεκίνησε να δοκιμάσει την υπόθεση ότι η
γλώσσα ήταν ελληνική, χωρίς να προσδοκά ότι θα οδηγούσε πουθενά. Αλλά καθώς
εφάρμοζε τις αξίες του σε περισσότερες και περισσότερες λέξεις, συνέχιζαν να εμφανίζονται
ελληνικές λέξεις».
Ο Βέντρις δεν ήταν φιλόλογος και δεν μπορούσε να
συνεχίσει την ανακάλυψή του χωρίς την επικουρία ενός κλασικού φιλολόγου που θα
μπορούσε να τον βοηθήσει να ταυτίσει τις αναγνώσεις του με αρχαιοελληνικές
λέξεις και μάλιστα αρχαιότατες, ενίοτε και μη παραδεδομένες στη μετέπειτα
Ελληνική. Αυτό επετεύχθη στο πρόσωπο του Τζων Τσάντγουικ (John Chadwick),
υφηγητή των κλασικών γραμμάτων στο Πανεπιστήμιο του Καίμπριτζ. Μαζί
επεξεργάστηκαν την επίσημη παρουσίαση της αποκρυπτογράφησης της γραμμικής
γραφής Β΄, σε άρθρο τους που δημοσιεύθηκε στο έγκυρο επιστημονικό περιοδικό JOURNAL
OF HELLENIC STUDIES το 1953 με τίτλο Μαρτυρίες για ελληνική διάλεκτο στα
μυκηναϊκά αρχεία (Evidence for Greek Dialect in Mycenaean Archives).
Αντίγραφο του άρθρου αυτού, προτού δημοσιευθεί, δόθηκε στον αρχαιολόγο Carl
Blegen, ο οποίος μπόρεσε να διαβάσει την περίφημη «οιονεί δίγλωσση» πινακίδα της
Πύλου, την «πινακίδα των τριπόδων», εφαρμόζοντας τις αξίες των συλλαβογραμμάτων
που είχαν επισημάνει οι Βέντρις - Τσάντγουικ. Αυτό έπεισε τους περισσότερους
επιστήμονες να δεχθούν ότι η ανάγνωση ήταν ορθή και ότι έχρηζε περαιτέρω
βελτιώσεων.
ΜΙΑ ΔΙΑΚΡΙΣΗ ΠΟΥ ΔΕΝ ΗΡΘΕ
Ως προς την υφή της γραμμικής γραφής Β΄, πρόκειται
για «συλλαβογραφική γραφή», κάθε σημείο (γράμμα) δηλαδή δηλώνει συλλαβή και όχι
μεμονωμένο φθόγγο. Αν λάβει κανείς υπ’ όψιν ότι ο αριθμός των συλλαβών σε μια
γλώσσα είναι τεράστιος, καταλαβαίνει ότι μια συλλαβογραφική γραφή -για λόγους
οικονομίας- χρησιμοποιεί έναν μικρό μόνο αριθμό συλλαβογραμμάτων (γύρω στα 90),
για να δηλώσει όλες τις συλλαβές. Έτσι λ.χ. το συλλαβόγραμμα πε δηλώνει επίσης
και το βε και το φε. Δηλώνει ακόμη τις μακρόφωνες συλλαβές: πη, βη, φη. Και
δηλώνει και τις συλλαβές με ει και ηι: πει-πηι, βει-βηι, φει-φηι. Το ίδιο
συλλαβόγραμμα δηλαδή έχει 12 δυνατές αναγνώσεις! Πρόκειται δηλαδή για ένα
ατελές σύστημα γραφής, το οποίο οι Ελληνες αντικατέστησαν με μια καθαρώς
αλφαβητική γραφή, το γνωστό και μέχρι σήμερα χρησιμοποιούμενο ελληνικό
αλφάβητο, το οποίο οι ίδιοι οι Ελληνες εδημιούργησαν, επινοήσαντες χωριστά
γράμματα να δηλώνουν τα φωνήεντα και χωριστά γράμματα να δηλώνουν τα σύμφωνα.
Οπωσδήποτε, οφείλουμε στη μεγαλοφυΐα του Βέντρις το
γεγονός ότι η ιστορία της ελληνικής γλώσσας δεν αρχίζει πλέον όπως γνωρίζαμε
μέχρι το 1952 τον 8ο αιώνα με την αλφαβητική γραφή της οινοχόης του
Διπύλου (ή, κατ’ άλλους, του «ποτηρίου του Νέστορος» που ανήκει στην ίδια
περίοδο) αλλά από τα μέσα του 15ου αιώνα με την ανάγνωση των
πινακίδων της γραμμικής γραφής Β΄ (Κνωσός, Φαιστός, Πύλος, Μυκήνες, Θήβα).
Αλήθεια, υπάρχει κανένας δρόμος της Ελλάδος που να
φέρει το όνομα αυτού του μεγάλου επιστημονικού ευεργέτη του Ελληνισμού; Ας
σημειωθεί ότι η Μεγάλη Βρετανία ετίμησε εν ζωή τον Βέντρις με το παράσημο της
Βρετανικής Αυτοκρατορίας, το Πανεπιστήμιο του Λονδίνου τον ανακήρυξε επίτιμο
ερευνητή και το Πανεπιστήμιο της Ουψάλα τον ανακήρυξε επίτιμο διδάκτορα,
προφταίνοντας να τον τιμήσουν, προτού χαθεί πρόωρα από τη ζωή (το 1956) σε
ηλικία 34 ετών.
Ο κ. Γιώργιος Μπαμπινιώτης είναι καθηγητής
Γλωσσολογίας, πρύτανης του Πανεπιστημίου Αθηνών.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου