της Κατερίνας Μ. Μάτσου
Tracy Chevalier. Το κορίτσι με το σκουλαρίκι (Girl with a pearl earring).
εκδόσεις: Ωκεανίδα, Αθήνα 2001, σελ. 236.
Το μυθιστόρημα της Tracy Chevalier «Το κορίτσι με το σκουλαρίκι» έπεσε τυχαία στα χέρια μου σε μία ανοιξιάτικη εξόρμησή μου στα βιβλιοπωλεία της πόλης. Πριν από εκείνη την πρώτη μας συνάντηση τίποτα για το συγκεκριμένο βιβλίο ή για τη συγγραφέα δε γνώριζα. Μα μου έκανε εντύπωση η εικόνα του εξωφύλλου, ο ομώνυμος πίνακας του Ολλανδού ζωγράφου Johannes Vermeer (1632-1675) από τον οποίο η συγγραφέας εμπνεύστηκε την ιστορία και καθώς και η περίληψη στο οπισθόφυλλο μου φάνηκε ενδιαφέρουσα, αποφάσισα να το αποκτήσω. Για ν’ αποκτήσει από τότε κι αυτό μία μόνιμη θέση στο ράφι της βιβλιοθήκης μου με τα αγαπημένα και να γίνει ο πολύτιμος συνοδοιπόρος σε κάθε ολιγοήμερη ή πολυήμερη απόδραση από την καθημερινότητα της Κοζάνης.
Η ιστορία εξελίσσεται το 1664 στο Ντελφτ της Ολλανδίας, όταν η Χριτ, ένα δεκαεξάχρονο κορίτσι, από μία φτωχή και ταλαιπωρημένη οικογένεια, μπαίνει υπηρέτρια στο σπίτι του γνωστού στους κύκλους του Ντελφτ ζωγράφου Johannes Vermeer, ενός από τους σημαντικότερους ζωγράφους του 17ου αιώνα και της ολλανδικής Σχολής. Ο ρόλος της είναι συγκεκριμένος. Νοικοκυριό, πλυσίματα και φροντίδα των έξι παιδιών του ζωγράφου (ο Vermeer, αν και πέθανε μόλις στα 43 του χρόνια, απέκτησε συνολικά 11 παιδιά), βοήθεια στην κουζίνα και στα ψώνια και το μόνο που την προβληματίζει είναι ότι τα νέα της αφεντικά είναι καθολικοί, ενώ η ίδια προτεστάντης, σε μία εποχή που οι θρησκευτικές διαφορές και διαφωνίες στη Βόρεια Ευρώπη ήταν ακόμη οξυμένες. Δε γνωρίζει από πιο πριν τ’ αφεντικό της, δεν τον είχε δει ούτε μία φορά, πριν από τη μέρα που πηγαίνει κι εκείνος μαζί με τη γυναίκα του σπίτι της για να κανονίσουν την πρόσληψή της και στην αρχή μοιάζει να τον φοβάται, η πεθερά του όμως, η μεγάλη αφέντρα του σπιτιού, σοφά σκεπτόμενη, της αναθέτει να καθαρίζει το εργαστήρι του στη σοφίτα, χώρος σχεδόν ιερός, όπου ελάχιστοι έχουν το δικαίωμα της εισόδου και ακόμα λιγότεροι τολμούν να μπουν. Η διακριτικότητα και η εξυπνάδα της Χριτ, στοιχεία που δεν αργεί ν’ αντιληφθεί το αφεντικό της -που έχει αναλάβει από την πρώτη στιγμή και χωρίς καμία προηγούμενη συμφωνία την προστασία της από διάφορους επίδοξους εραστές- και η γοητεία που ασκούν πάνω της οι πίνακές του, την οδηγούν μοιραία στον κόσμο του και γίνεται σιγά-σιγά μέρος του έργου του. Η οικειότητα μεταξύ τους, όταν εκείνος αναλαμβάνει να τη ζωγραφίσει, μεγαλώνει, δημιουργώντας εντάσεις κι εσφαλμένες εντυπώσεις μέσα στο σπίτι και καθώς το …«σκάνδαλο» διαρρέει, ψιθύρους και αναταραχή στην πόλη όλη.
Σίγουρα, αν η φανταστική αυτή ιστορία της Χριτ και του ζωγράφου Vermeer συνέβαινε σήμερα, με το μυαλό των αρχών του 21ου αιώνα, θα είχε μία τελείως διαφορετική πλοκή κι εξέλιξη, μα τα χρόνια εκείνα δεν επέτρεπαν εύκολα σχέσεις πέραν των συνηθισμένων. Η δεκαεξάχρονη Χριτ, ξεπερνώντας τον αρχικό της φόβο για τον νέο της αφέντη, αρχίζει να νιώθει μία ανεξήγητη έλξη γι’ αυτόν που, από τις πρώτες σελίδες διευκρινίζεται, δεν ήταν το πρότυπο του ωραίου άνδρα, μα ήταν σίγουρα τελείως διαφορετικός από το πρότυπο του άνδρα που εκείνη είχε πλάσει στο μυαλό της. Ερωτική έλξη; Σίγουρα, έστω και κεκαλυμμένη, μα ούτε εκείνη, ούτε ο Vermeer τολμούν να φανερώσουν ο ένας στον άλλο τα συναισθήματά τους κι ίσως να μη τα φανέρωσαν ποτέ ούτε καν στον εαυτό τους τον ίδιο. Τόσο βέβηλα τους έμοιαζαν, μα είπαμε. Οι εποχές εκείνες δεν επέτρεπαν και καταδίκαζαν πάντα με σφοδρότητα σχέσεις πέραν των συνηθισμένων. Και η πιο ερωτική σκηνή του βιβλίου -που είναι το πιο ερωτικό βιβλίο που έχει γραφεί ποτέ, χωρίς να περιγράφει ούτε μία ερωτική σκηνή- είναι η στιγμή που ο ζωγράφος σκουπίζει από τα μάγουλα της Χριτ ένα δάκρυ πόνου, την ώρα που περνάει για πρώτη φορά στο αυτί της το μαργαριταρένιο σκουλαρίκι.
Το βιβλίο μεταφέρθηκε εύστοχα στον κινηματογράφο το 2003 σε μία ταινία που σέβεται απόλυτα το πρωτότυπο με τον Colin Firth -που δίνει μία άλλη δυναμική κι ίσως και μία άλλη γοητεία στο ρόλο του Vermeer- και τη Scarlett Johansson, εκπληκτικά όμοια με την κοπέλα του πίνακα, στους πρωταγωνιστικούς ρόλους. Είναι χαρακτηριστικό ότι κάθε σκηνή του έργου μοιάζει με ζωγραφικό πίνακα, που αιχμαλωτίζει σοφά τα χρώματα και το φως, όπως όλοι οι πίνακες του Vermeer, που πειραματιζόταν πάντα με τα χρώματα και το φως, αποδίδοντας, μαζί με τη μουσική που συμβάλλει τα μέγιστα, με κάθε λεπτομέρεια την ατμόσφαιρα της Ολλανδίας του 17ου αιώνα.
Ο Johannes Vermeer, αν και ήταν ιδιαίτερα δημοφιλής στους κύκλους των ευκατάστατων συμπολιτών του, οι οποίοι διάλεγαν συχνά τα έργα του για να διακοσμήσουν τα σπίτια τους και του ανέθεταν το ίδιο συχνά παραγγελίες, ήταν σχεδόν εντελώς άγνωστος μέχρι και τα μέσα περίπου του 19ου αιώνα. Ωστόσο σήμερα η αναθεώρηση του έργου του, τον κατατάσσει ανάμεσα στους σημαντικότερους εκπροσώπους της εποχής του μπαρόκ και της ολλανδικής Σχολής. Προκειμένου να συντηρεί την πολυμελή οικογένεια του -είχε 11 παιδιά- διατηρούσε και πανδοχείο, που από τη μητέρα του είχε κληρονομήσει και ασχολούνταν και με το εμπόριο έργων τέχνης. Όταν πέθανε, στα 43 του μόλις χρόνια, η χήρα του, προκειμένου να εξοφλήσει σημαντικά χρέη τους, αναγκάστηκε να βάλει ενέχυρο μερικά έργα του. Το 1696, σ’ έναν πλειστηριασμό στο Άμστερνταμ, πουλήθηκαν 21 έργα του σε σχετικά καλές τιμές. Σήμερα ο αριθμός των αυθεντικών πινάκων του δεν ξεπερνάει τους 35, που φυλάσσονται σε διάφορα μουσεία της Ευρώπης.
Το «Κορίτσι με το σκουλαρίκι» είναι ένας από τους πιο μυστηριώδεις και πιο αισθησιακούς πίνακές του. Εκτός από το χρόνο δημιουργίας του, δεν υπάρχουν άλλα στοιχεία, ούτε για το ποια είναι η κοπέλα που απεικονίζει, ούτε για ποιο λόγο το ζωγράφισε. Πιθανόν για να το πουλήσει σε κάποιον από τους πελάτες του, ίσως ύστερα από δική του παραγγελία, όπως συχνά συνέβαινε. Η Tracy Chevalier στο βιβλίο της προσπαθεί να καλύψει αυτό το κενό, λέγοντας ότι τον πίνακα τον παρήγγειλε ένας ευκατάστατος πελάτης του Vermeer, που ενθουσιασμένος από την ομορφιά της Χριτ και καθώς δεν μπορούσε ν’ αποκτήσει την ίδια, αν και το προσπάθησε -είπαμε, το αφεντικό της την προστάτευε πάντα από οποιονδήποτε επίδοξο εραστή- ζητάει από το ζωγράφο να του φτιάξει το πορτραίτο της. Λίγο πριν πεθάνει, ο Vermeer ζητάει να δει για τελευταία φορά τον πίνακα. Και μετά το θάνατό του, αφήνει τα μαργαριταρένια σκουλαρίκια στη Χριτ.
Σήμερα ο πίνακας φυλάσσεται στο μουσείο της Χάγης, συνεχίζοντας να προσελκύει χωρίς ιδιαίτερο κόπο τα βλέμματα και τον θαυμασμό των επισκεπτών.
Κοζάνη, Μάιος 2006
Πηγές: http://en.wikipedia.org/wiki/Johannes_Vermeer
http://unicorngraphics.com/shop/store/comersus_viewItem.asp?idProduct=2886
ΠΑΠΥΡΟΣ - ΛΑΡΟΥΣ - ΜΠΡΙΤΑΝΙΚΑ. Εγκυκλοπαίδεια. (ηλεκτρονική έκδοση).
Εκδ: ΠΑΠΥΡΟΣ. Αθήνα : 2005.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου