ΙΕΡΟΣ ΠΡΟΣΚΥΝΗΜΑΤΙΚΟΣ ΝΑΟΣ ΑΓΙΩΝ ΑΝΑΡΓΥΡΩΝ

της Κατερίνας Μ. Μάτσου

Ο Ιερός Προσκυνηματικός Ναός των Αγίων Αναργύρων, οι Αϊναργυράδες όπως οι Κοζανίτες συνηθίζουν να αποκαλούν την εκκλησία, αλλά και την περιοχή, είναι, όπως ο Άγιος Αθανάσιος και ο Άγιος Δημήτριος, ένας από τους αρχαιότερους ναούς της Κοζάνης. Σύμφωνα με τις υπάρχουσες μαρτυρίες ο πρώτος μικρός ναός στη μνήμη των Αγίων Αναργύρων θεμελιώθηκε το 1612, μαζί με κρήνη (το νερό αναβλύζει από τα θεμέλια του ναού) και νεκροταφείο (γεγονός που επιβεβαιώνεται και από την επιθυμία του Χαρίση Τράντα να ταφή στο νεκροταφείο αυτό, όπως και τελικά συνέβη) στον ίδιο με σήμερα τόπο, σε μία περιοχή κατάφυτη τότε από καρυδιές και άλλα δένδρα. Για μερικά χρόνια μάλιστα ήταν μοναστήρι κι έτσι λειτούργησε μέχρι το 1650, όταν στην περιοχή εγκαταστάθηκαν καταδιωκόμενοι Έλληνες, 80 περίπου οικογένειες, από την Κορυτσά της Αλβανίας, ανάμεσα τους και ο Δήμαρχος Κορυτσάς Καρατζέτζιος.
Το 1815, επί Επισκοπείας Βενιαμίν και μετά από χοτζέτι, άδεια του Αλή πασά, ο ναός ανακαινίζεται εκ βάθρων και παίρνει πλέον τις οριστικές, σημερινές του διαστάσεις. Το 1858 χτίστηκε στη νότια πλευρά της εκκλησίας κι ανατολικά του νάρθηκα το παρεκκλήσι της Αγίας Βαρβάρας και το 1885 ανεγέρθηκε το κωδωνοστάσιο του ιερού ναού. Σε απογραφή της περιουσίας των εκκλησιών της πόλης του 1896, ο ναός βρέθηκε να έχει 2 αλώνια βόρεια της εκκλησίας, 1 αλώνι στην τοποθεσία Κεραμαργιό και 1 φούρνο δίπλα στην οικία του Γ. Ρεπανά. Ωστόσο, εκτός από τα 2 αλώνια στη βόρεια πλευρά της εκκλησίας, για την κυριότητα των οποίων ο ιερός ναός ήταν αρκετό καιρό σε αντιδικία με το Δήμο Κοζάνης, τα υπόλοιπα περιουσιακά στοιχεία, που στην απογραφή αυτή αναφέρονται, ούτε ξέρουμε που βρισκόταν, ούτε τι απέγιναν1.
Το 1948 ο ιερός ναός παραχωρήθηκε στη Χ.Ε.Ν. (= Χριστιανική Ένωση Νεανίδων) για να χρησιμοποιεί τα έσοδά του για τους σκοπούς της. Όταν ατόνησε η λειτουργία της Χ.Ε.Ν., ο ναός συνέχισε να λειτουργεί ως προσκυνηματικός, όπως και μέχρι σήμερα συνεχίζει. Το 1952-1955 κατασκευάστηκε ο γυναικωνίτης και ανοίχτηκαν τα δυτικά παράθυρα και ο νάρθηκας της εκκλησίας.
Την ημέρα της γιορτής των Αγίων Αναργύρων (1 Ιουλίου), αλλά και στη δεύτερη γιορτή της εκκλησίας (1 Νοεμβρίου) πλήθος κόσμου απ’ όλο το νομό και όλη τη Δυτική Μακεδονία κατακλύζει το ναό και πολλοί απ’ αυτούς διανυκτερεύουν εκεί, κάποιοι ακόμα και μέσα στην εκκλησία, για την εκπλήρωση κάποιου τάματος και άλλοι στο παραπλήσιο οικοτροφείο, ενώ παλιότερα σύμφωνα μ’ ένα θρησκευτικό έθιμο στους προσκυνητές από την επαρχία προσφερόταν και γεύμα.

Η ΕΙΚΟΝΑ ΚΑΙ ΤΟ ΝΕΡΟ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΑΝΑΡΓΥΡΩΝ

Ένα παλαιότατο εικόνισμα των Αγίων Αναργύρων, που συνδέεται άμεσα με τον ιερό ναό, ύψους 2 περίπου μέτρων, βρέθηκε στην πηγή, στην οποία κυλούσε το νερό που ανάβλυζε και αναβλύζει ακόμα, έστω και μειωμένο πλέον, από τα θεμέλια της εκκλησίας. Εκεί το βρήκε ένας επιστάτης του Δημάρχου Κορυτσάς Καρατζέτζιου, ψάχνοντας να βρει έναν από τους οδηγούς τράγους του κοπαδιού, που είχε ξεμακρύνει. Ήταν μάλιστα τόση η έκπληξή του, που νόμισε ότι μέσα στο νερό υπήρχαν ζωντανοί άνθρωποι, δεν πρόσεξε καν ότι επρόκειτο για εικόνα και ότι από πάνω υπήρχε εκκλησία και μ’ αυτή την πεποίθηση ζήτησε τη βοήθεια του αφεντικού και των συντρόφων του. Μόνο όταν το ανέσυραν, κατάλαβαν τι ακριβώς ήταν, για ν’ αποτελέσει από τότε περιουσιακό στοιχείο της οικογένειας Καρατζέτζιου. Η εικόνα ήταν κρυμμένη μέσα στην πηγή, πιθανόν από κάποιο τέχνασμα των επιτρόπων της εκκλησίας, που θέλησαν με τον τρόπο αυτό να την προστατέψουν από ληστρικές επιδρομές και λεηλασίες, που η πόλη υφίστατο συχνά τα χρόνια εκείνα από άτακτους ληστές. Για να αποδειχθεί τελικά η πιο σοφή επιλογή.
Το εικόνισμα πρέπει να έχει κατασκευαστεί λίγα χρόνια μόνο πριν την άφιξη στην Κοζάνη των προσφύγων από την Κορυτσά κι αν και το πιο λογικό θα ήταν σήμερα να κοσμεί την εκκλησία των Αγίων Αναργύρων ή ίσως κάποια άλλη εκκλησία ή κάποιο ίδρυμα της πόλης (π.χ. Λαογραφικό Μουσείο ή Επισκοπείο), η εικόνα παραμένει μέχρι σήμερα στην ιδιοκτησία των απογόνων της οικογένειας Καρατζέτζιου, ασφαλισμένη για 10 εκατομμύρια (πιθανόν εννοούνται δραχμές)2.

ΤΟ ΟΙΚΟΤΡΟΦΕΙΟ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΑΝΑΡΓΥΡΩΝ

Στην αυλή της εκκλησίας των Αγίων Αναργύρων υπήρχε, από τα χρόνια του μεσοπολέμου ακόμα, κάποιο κτίσμα σε μορφή μοναστηριακών κελιών, όπου κατά το 1937-1938 λειτουργούσε Ιερατική Προπαρασκευαστική Σχολή και κατά τα χρόνια 1947-1948 Εκκλησιαστικό Φροντιστήριο. Το οίκημα εκείνο κάηκε, πιθανόν από απροσεξία και ο χώρος έμεινε από τότε κενός. Αυτός ο χώρος επιλέχτηκε για το χτίσιμο οικοτροφείου αρρένων για τους μαθητές από τα τριγύρω από την πόλη χωριά, που μετά το Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο και την ομαλοποίηση της πολιτικής κατάστασης, λόγω έλλειψης γυμνασίων στον τόπο τους, άρχισαν να έρχονται ομαδικά στην πόλη για τη συνέχιση των σπουδών τους. Το οικοτροφείο άρχισε να χτίζεται το 1952-1953 με την επιμέλεια του ιερέως Κωνσταντίνου Γαζή και ως το 1956 είχε περατωθεί το ισόγειο και ο πρώτος όροφος με 30 ως 40 κρεβάτια. Το 1958 προστέθηκε ένας ακόμα όροφος. Στους μαθητές παρεχόταν στέγη, θέρμανση και διατροφή, αλλά και βοήθεια στη μελέτη τους στα αναγνωστήρια του ιδρύματος. Η λειτουργία του οικοτροφείου διακόπηκε το 1982-1983, όταν πλέον όλα τα τριγύρω από την πόλη χωριά απέκτησαν γυμνάσια, αλλά και τακτική συγκοινωνία με την πρωτεύουσα κι από τότε στεγάζεται εκεί δωρεάν ο Εθνικός Οργανισμός Πρόνοιας, αλλά και τα γραφεία διαφόρων άλλων συλλόγων της πόλης.

Οι Άγιοι Ανάργυροι, οι Αϊναργυράδες, ήταν πάντα από τους πιο αγαπητούς αγίους στην Κοζάνη και ο ναός τους, σε μία από τις αρχαίες γειτονιές της πόλης, μια εκκλησία στενά συνδεδεμένη με τη ζωή τους την ίδια.

Κοζάνη, Ιούνιος 2010


ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1 «Αμφισβητήθηκε η κυριότητά τους (εννοείται των 2 αυτών στρεμμάτων) από το Δήμο Κοζάνης που ήθελε να τα οικειοποιηθεί, πήγε η υπόθεση στα δικαστήρια και με την 305/1971 απόφαση του Πρωτοδικείου και την 202/1972 απόφαση του Εφετείου Λαρίσης, η εκκλησία δικαιώθηκε. Στη συνέχεια ολόκληρος αυτός ο χώρος των αλωνίων εκ 5 στρεμμάτων περίπου δόθηκε στο Δημόσιο αντί του συμβολικού ποσού των 1.497.440 … και κτίσθηκε Δημοτικό Σχολείο. Τα χρήματα που πήρε η εκκλησία διατέθηκαν για την οικοδόμηση του κτιρίου της «ΔΙΑΚΟΝΙΑΣ ΤΗΣ ΠΙΣΤΕΩΣ». (Ιωάννου Δ. Δημόπουλου. Τα παρά τον Αλιάκμονα εκκλησιαστικά, σελ. 319-320).
2 Για το συγκεκριμένο ζήτημα έχει κάνει συχνές παρεμβάσεις και αναφορές μέσω του τοπικού Τύπου ο γνωστός Κοζανίτης έμπορος κος Λάζαρος Ασημόπουλος, γνώστης του θέματος και υπερασπιστής της επιστροφής της εικόνας στην Κοζάνη και στον ιερό ναό, όπου ανήκει, ωστόσο ο Δήμος Κοζάνης δεν έχει δείξει προς το παρόν κάποιο ενδιαφέρον για την επιστροφή της. Βλ. Λάζαρου Ασημόπουλου. Το ιστορικό ενός εικονίσματος των Αγίων Αναργύρων που πρέπει να επιστραφεί στη φυσική του θέση, στον ομώνυμο ναό στην Κοζάνη. ΚΟΖΑΝΗ, 28 Φεβρουαρίου 2006, σελ: 6.


ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1. Λάζαρου Ασημόπουλου. Το ιστορικό ενός εικονίσματος των Αγίων Αναργύρων που πρέπει να επιστραφεί στη φυσική του θέση, στον ομώνυμο ναό στην Κοζάνη. ΚΟΖΑΝΗ, 28 Φεβρουαρίου 2006, σελ: 6.
2. Ιωάννου Δ. Δημόπουλου. Τα παρά τον Αλιάκμονα εκκλησιαστικά. Εκδ: Ιεράς Μητρόπολις Κοζάνης. Κοζάνη : 1994.
3. Ελευθερουδάκη Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν. Εγκυκλοπαίδεια. Εκδ: Ελευθερουδάκης Α.Ε. Αθήνα : 1927.
4. Ημερολόγιον 2005 Ιεράς Μητροπόλεως Σερβίων & Κοζάνης. Εκδ: Ιεράς Μητροπόλεως Σερβίων & Κοζάνης. Κοζάνη : 2004.
5. Παναγ. Ν. Λιούφη δ.φ. Ιστορία της Κοζάνης. Εκδ: ΙΩΑΝ. ΒΑΡΤΣΟΥ. Αθήνα : 1924.
6. Μαλλιάρης-Παιδεία. Εγκυκλοπαίδεια. Εκδ: Μαλλιάρης-Παιδεία / Πήγασος Εκδοτική Α.Ε. Θεσσαλονίκη : 2005.
7. Μιχ. Παπακωνσταντίνου. Μια βορειοελληνική πόλη στην Τουρκοκρατία-Ιστορία της Κοζάνης (1400-1912). Εκδ: ΕΣΤΊΑ. Αθήνα : 1992.
8. Του ιδίου. Σύντομη ιστορία της Κοζάνης. ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟΝ «ΔΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ» 1961, τόμος 2ος, σελ: 47-64. Κοζάνη : 1961.
9. ΠΑΠΥΡΟΣ - ΛΑΡΟΥΣ - ΜΠΡΙΤΑΝΙΚΑ. Εγκυκλοπαίδεια. Εκδ: Πάπυρος. Αθήνα : 1996.