Πέμπτη 17 Ιουνίου 2010

ΙΕΡΟΣ ΚΟΙΜΗΤΗΡΙΑΚΟΣ ΝΑΟΣ ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ

της Κατερίνας Μ. Μάτσου

Ιερός ναός του Αγίου Γεωργίου υπήρχε στην ίδια με σήμερα θέση από τα πρώτα χρόνια του 19ου αι., όπως φανερώνει επιστολή του Αλή πασά του 1806 που δίνει την άδεια στο Νάνο Τουτουντζή να «φκιάσει» τον ιερό ναό του Αγίου Γεωργίου1. Ωστόσο, στην άδεια δε διευκρινίζεται αν με το «φκιάσει» εννοείται εκ θεμελίων ανέγερση νέας εκκλησίας ή επιδιόρθωση και επέκταση κάποιας άλλης, ήδη υπάρχουσας, αν και το πιο πιθανό είναι να αναφέρεται σε κάποια ήδη υπάρχουσα εκκλησία ή κάποιο μικρό εξωκλήσι του Αγίου Γεωργίου. «…Να φκιάση την εκκλησίαν όπου είναι -υπάρχει ήδη δηλαδή- όξω στα αμπέλια του αηγιώργη», αναφέρεται χαρακτηριστικά στην επιστολή. Όπως και με τον Άγιο Αθανάσιο συνέβαινε, έτσι και με τον Άγιο Γεώργιο, η περιοχή έφερε το όνομα του αγίου μάλλον από πάντα, μια ονομασία που και σ’ αυτή την περίπτωση δεν μπορεί να δικαιολογηθεί χωρίς την ύπαρξη στην περιοχή κάποιας εκκλησίας ή έστω ενός μικρού εξωκλησιού ή εικονοστασίου προς τιμήν του αγίου.
Ο Παναγιώτης Ν. Λιούφης αναφέρει ότι ο ναός ανεγέρθη το 18172 επί Επισκόπου Βενιαμίν και είναι ένα από τα έργα των πρώτων χρόνων της Επισκοπείας του. Ο Βενιαμίν ανέλαβε την Επισκοπή Κοζάνης το 1815 μετά το θάνατο του προκατόχου του Διονυσίου. Πιθανόν, με την άδεια του 1806 ξεκίνησε η ανέγερση ή η επιδιόρθωση του ιερού ναού, που ολοκληρώθηκε τελικά το 1817.
Όπως ο Κωνσταντίνος Γουναρόπουλος αναφέρει σε δημοσίευμα στο περιοδικό ΠΑΝΔΩΡΑ το 1872, το 1818 ο Τακιατζής δώρισε «εκτενές κτήμα» στο νεκροταφείο του Αγίου Γεωργίου3. Από τα στοιχεία αυτά, καθώς και από χρονολογίες εικόνων στο προσκυνητάρι, προκύπτει ότι ο ιερός ναός ανεγέρθηκε μεταξύ του 1806 και 1820. Όλες οι υπόλοιπες προσθήκες, όπως νάρθηκας στα νότια και στα δυτικά του ναού, κοινοτάφια αρχιερέων και αίθουσες δεξιώσεων είναι πολύ μεταγενέστερες και χρονολογούνται στις μετά του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου δεκαετίες.
Από το 1878 ως το 1892 ο ναός καταλαμβάνεται από άτακτα τουρκικά στρατεύματα και χρησιμοποιείται σαν στρατιωτικός καταυλισμός, με αποτέλεσμα να προκληθούν μεγάλες φθορές και καταστροφές, ενώ το 1896 στρατεύματα Τουρκαλβανών τον λεηλάτησαν και κατάστρεψαν τις εσωτερικές του διακοσμήσεις, σύμφωνα με επιστολή του Μητροπολίτου Κωνστάντιου.
Ο ναός λειτουργεί ως αμιγώς νεκροταφειακός από το 1914, οπότε μεταφέρθηκαν εκεί όλα τα νεκροταφεία της πόλης. Είναι μεν νεκροταφειακός ναός, αλλά δεν είναι εντός του νεκροταφείου. Εξυπηρετεί τις ανάγκες του νεκροταφείου, αλλά δεν ανήκει σ’ αυτό.

ΤΑ ΝΕΚΡΟΤΑΦΕΙΑ ΤΗΣ ΚΟΖΑΝΗΣ

Προ του 1914 στην Κοζάνη υπήρχαν συνολικά τέσσερα νεκροταφεία, που καταργούμενα το ένα μετά το άλλο, σε διαφορετική το καθένα εποχή, μεταφέρθηκαν όλα στο νεκροταφείο του Αγίου Γεωργίου. Νεκροταφείο υπήρχε:
1) Στον Ιερό Ναό του Αγίου Νικολάου, σε χώρο ανατολικά και δεξιά του Ιερού Βήματος, περιοχή γνωστή και ως νημόρια (μνημόρια – μνήματα). Εκεί θαβόταν οι αρχιερείς και σημαίνοντα πρόσωπα της πόλης, ενώ υπήρχε κι ένα δεύτερο τμήμα στα δυτικά του ναού, απέναντι από την κεντρική είσοδο. Επί Μητροπολίτου Φωτίου (1910-1923) τα οστά των αρχιερέων μεταφέρθηκαν στο νεκροταφείο του Αγίου Γεωργίου και τοποθετήθηκαν σε ειδικό κοινοτάφιο. Η ακριβής ημερομηνία κατάργησης του νεκροταφείου του Αγίου Νικολάου δεν είναι γνωστή, ανάγεται ωστόσο στα χρόνια του Φωτίου.
2) Στον Ιερό Ναό των Αγίων Αναργύρων, όπου ετάφη, ύστερα από προσωπική του επιθυμία, ο Χαρίσης Τράντας. Καταργήθηκε και μεταφέρθηκε στον Άγιο Γεώργιο το 1850.
3) Στον Ιερό Ναό του Αγίου Δημητρίου, ανατολικά του Ιερού Βήματος, όπου ετάφη ο Χαρίσιος Μεγδάνης. Όπως ο Νικόλαος Δελιαλής στη μελέτη του «Συλλογή μνημείων» αναφέρει: «Ως κοιμητήριο τούτου (του νεκροταφείου του Αγίου Δημητρίου) εχρησιμοποιείτο η κρύπτη του παρεκκλησίου του Αγίου Λαζάρου». Καταργήθηκε και μεταφέρθηκε στον Άγιο Γεώργιο το 1856.
4) Στον Ιερό Ναό του Αγίου Αθανασίου. Από υπάρξεως του οικισμού και του ναού μέχρι το 1914.
Ο Χαρίσιος Μεγδάνης μνημονεύει και νεκροταφείο στην περιοχή «Τρίδενδρο», παραπλεύρως του Ιερού Ναού του Αγίου Κωνσταντίνου. Το 1929, με τη διάνοιξη της σιδηροδρομικής γραμμής, αποκαλύφθηκαν πράγματι στη θέση αυτή μαρμάρινοι τάφοι της ρωμαϊκής περιόδου. Άλλωστε, όπως μετέπειτα έρευνες και ανασκαφές αποκάλυψαν στην περιοχή υπήρχε από τα αρχαία χρόνια κάποιος οικισμός, οι κάτοικοι του οποίου λογικά θα είχαν κάποιο νεκροταφείο, όπου έθαβαν τους νεκρούς τους. Αρχαίοι τάφοι, προγενέστεροι της χριστιανικής εποχής, αποκαλύφθηκαν και στην περιοχή της «Μπήλιως τα νημόρια» το 19484.
Ο ιερός ναός έχει δικό του προαύλιο χώρο, όπου ενταφιάζονται οι κληρικοί. Παλιότερα στον ίδιο προαύλιο χώρο, υπήρχε ξυλότυπο στέγαστρο, όπου ήταν συγκεντρωμένα τα οστά αρχιερέων και ιερέων αγνώστων δι’ ημάς στοιχείων, πλην των οστών του Μητροπολίτου Φωτίου. Τα οστά ήταν καλυμμένα με δύο επιτύμβιες πλάκες των Επισκόπων Μελετίου και Βενιαμίν και σήμερα έχουν μεταφερθεί πάνω από το νεοαναγερθέν κοιμητήριο του προσφάτως εκλιπόντος Μητροπολίτου Διονυσίου (εκοιμήθη το Δεκέμβριο του 1997). Οι δύο επιτύμβιες πλάκες έχουν εντοιχιστεί στον ανατολικό τοίχο του κοιμητηρίου.
Ο Μητροπολίτης Φώτιος απεβίωσε στην Αίγινα και τα οστά του μετεφέρθηκαν στην Κοζάνη το 1936. Ωστόσο οστά μητροπολιτών, που απεβίωσαν εκτός Κοζάνης σε διάφορες εποχές, όπως του δυναμικού Μητροπολίτου Ιωακείμ, αν και αναζητήθηκαν, δε βρέθηκαν.
Σαν νεκροταφειακό παρεκκλήσιο υπαγόμενο διοικητικώς και διαχειριστικώς στον Άγιο Δημήτριο λειτούργησε μέχρι το 1975. Από το 1975 με την 90/1975 πράξη του Μητροπολίτου που δημοσιεύτηκε στο Φ.Ε.Κ. 448/1977 τ.β. προσαρτήθηκε και πλέον ανήκει στο Σωκράτειο Μπλιούρειο Εκκλησιαστικό Ίδρυμα.

Κοζάνη, Ιούνιος 2010


ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1 «Εγώ ο βεζήρ αληπασάς έδωσα το πουγιουρντί μου του εδικού μου νάνου τουτουντζή διά να φκιάση την εκκλησίαν όπου είναι όξω στα αμπέλια του αηγιώργη, να τη κάμη ταμήρι καθώς κάμνη χρεία και κανένας μανής να μην του γένη, και εσύ εφένδη να του δώσης το χοτζέτι κατά το αντέτι εξ αποφάσεως 1806 Ιωάννινα Ιουλίου 23». (Ιωάννου Δ. Δημόπουλου. Τα παρά τον Αλιάκμονα εκκλησιαστικά, σελ. 333).
2 «Τω 1817 επί των πρώτων χρόνων αυτού (εννοεί της Επισκοπείας του Βενιαμίν) ανηγέρθη ο ναός του Αγίου Γεωργίου». (Παναγ. Ν. Λιούφη. Ιστορία της Κοζάνης, σελ. 81).
3 Ιωάννου Δ. Δημόπουλου. Τα παρά τον Αλιάκμονα εκκλησιαστικά, σελ. 333 και Ημερολόγιον 2005 Ιεράς Μητροπόλεως Σερβίων & Κοζάνης, σελ. 45 και σε πολλές άλλες αναφορές για τον Ιερό Ναό του Αγίου Γεωργίου.
4 Αργύριου Μεν. Κούντουρα. Τα τοπωνύμια της Κοζάνης. ΕΛΙΜΕΙΑΚΑ, Δεκέμβριος 2001, αρ.τ. 47, σελ. 164.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1. Ιωάννου Δ. Δημόπουλου. Τα παρά τον Αλιάκμονα εκκλησιαστικά. Εκδ: Ιερά Μητρόπολις. Κοζάνη : 1994.
2. Ελευθερουδάκη Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν. Εγκυκλοπαίδεια.
Εκδ: Ελευθερουδάκης Α.Ε. Αθήνα : 1927.
3. Ιεράς Μητροπόλεως Σερβίων & Κοζάνης. Ημερολόγιον 2005 Ιεράς Μητροπόλεως Σερβίων & Κοζάνης.
Εκδ: Ιεράς Μητροπόλεως Σερβίων & Κοζάνης. Κοζάνη : 2004.
4. Β.Π. Καραγιάννη Χρονολόγιο Κοζάνης (1392-1993). ΔΥΤΙΚΟΜΑΚΕΔΟΝΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ, έτος Ζ΄, σελ: 98-112. Κοζάνη : 1996.
5. Αργυρίου Μεν. Κούντουρα Τα τοπωνύμια της Κοζάνης. ΕΛΙΜΕΙΑΚΑ, Δεκέμβριος 2001, αρ.τ. 47, σελ. 160-180. Θεσσαλονίκη : 2001.
6. Παναγ. Ν. Λιούφη δ.φ. Ιστορία της Κοζάνης.
Εκδ: ΙΩΑΝ. ΒΑΡΤΣΟΥ. Αθήνα : 1924.
7. Μαλλιάρης-Παιδεία. Εγκυκλοπαίδεια.
Εκδ: Μαλλιάρης-Παιδεία / Πήγασος Εκδοτική Α.Ε. Θεσσαλονίκη : 2005.
8. Μιχάλη Παπακωνσταντίνου. Μια βορειοελληνική πόλη στην Τουρκοκρατία-Ιστορία της Κοζάνης (1400-1912).
Εκδ: ΕΣΤΊΑ. Αθήνα : 1992.
9. ΠΑΠΥΡΟΣ - ΛΑΡΟΥΣ - ΜΠΡΙΤΑΝΙΚΑ. Εγκυκλοπαίδεια.
Εκδ: Πάπυρος. Αθήνα : 1996 και Αθήνα : 2005.

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου