Κυριακή 13 Ιουνίου 2010

ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ ΑΓΙΟΥ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ

της Κατερίνας Μ. Μάτσου

Στο βορειοανατολικό άκρο της πόλης της Κοζάνης, σε μία περιοχή ακόμη και σήμερα κατάφυτη, κάποια χρόνια πριν πολύ περισσότερο, με ψηλά δέντρα και πολλά νερά1, στα σύνορα της πόλης κάποτε, σήμερα όχι και πολύ μακριά από το κέντρο, απέναντι από το ομώνυμο δημοτικό πάρκο και το Πνευματικό Κέντρο του Δήμου Κοζάνης βρίσκεται χτισμένος από χρόνους αγνώστους ο Ιερός Ναός του Αγίου Δημητρίου. Η ηλικία του φτάνει και ξεπερνά την ηλικία της πόλης και η ιστορία του συναγωνίζεται εύκολα στα χρόνια και στα πάθη τη δική της ιστορία. Σύμφωνα με ιστορικές πηγές, στην ίδια περιοχή υπήρχε εκκλησία ή έστω κάποιο μικρό εξωκκλήσι του Αγίου Δημητρίου από τους βυζαντινούς ακόμη χρόνους, ενώ για αρκετά χρόνια ο ναός λειτουργούσε σα μοναστήρι, μετόχι της Ιεράς Μονής της Παναγίας Ολυμπιωτίσσης Ελασσόνας. Τη σχέση ανάμεσα στα δύο ιερά ιδρύματα, πέρα από την μέχρι σήμερα στενή συνεργασία τους, επιβεβαιώνει ένα χρυσόβουλο του 1336, που αποδίδεται στον αυτοκράτορα Ανδρόνικο Γ΄ τον Παλαιολόγο, με το οποίο κατοχυρώνεται η περιουσία του μοναστηριού, αλλά και ένα δεύτερο, νεώτερο χρυσόβουλο του Ροδόλφου Καντακουζηνού, ηγεμόνα της Βλαχίας του 1730, όπου μεταξύ των κτημάτων της ιεράς μονής φαίνεται και «τόπος Κοζανιανής συν τη μικρά εκκλησία του Αγίου Δημητρίου»2. Ωστόσο νεότεροι ιστορικοί αμφιβάλλουν σοβαρά για τη γνησιότητα αυτών των εγγράφων3.
Τη λειτουργία του Αγίου Δημητρίου σα μοναστηριακό ναό επιβεβαιώνει και το γεγονός ότι στα 1612, εξαιτίας των κινημάτων και της πολιτικής αναταραχής, που επικρατούσε τα χρόνια εκείνα στην Ήπειρο και στη Θεσσαλία, πλήθος καταδιωκομένων από τα Άγραφα, μετά την αποτυχημένη εξέγερση του Διονύσιου του Σκυλόσοφου έφτασε στην Κοζάνη και προσωρινά φιλοξενήθηκε στα κελιά του Αγίου Δημητρίου, όπως ο Λιούφης διασώζει4. Συνεπώς υπήρχε μοναστήρι με κελιά κι όλα τα απαραίτητα κτίσματα, που κατεδαφίστηκαν κάποια στιγμή στις αρχές του 20ου αιώνα. Στην Κοζάνη, ανατολικά της περιοχής του Αγίου Δημητρίου, κατέφυγαν το 1649 μετά την καταστροφή από αλβανικές συμμορίες της ιστορικής πόλης Κτένιον, το σημερινό Χτένι με το γνωστό κάστρο του, 120 οικογένειες βοσκών με προεστό τον Ιωάννη Τράντα ή Τραντογιάννη, πατέρα του Χαρίση Τράντα, ενός από τους πρώτους άρχοντες και αναμορφωτή της πόλης και 12.000 αιγοπρόβατα και εγκαταστάθηκαν στη θέση Κρεβατάκια.
Η πρώτη δημιουργία του ναού του Αγίου Δημητρίου οφείλεται σε ένα όραμα που κάποιοι πιστοί είχαν για να σκάψουν στη συγκεκριμένη θέση, όπου και βρήκαν μία εικόνα του αγίου, στη θέση της οποίας έχτισαν τον πρώτο ναό του Αγίου Δημητρίου. Στη Δημοτική Βιβλιοθήκη Κοζάνης σώζεται αυτή η παλιά εικόνα με την επιγραφή, μεταγενέστερη της εύρεσης της: «Εικών δι’ οπτασίας ευρεθείσα εν τοις αρχαίοις του Ναού καταπτώμασι δι’ ης των συνεχών θαυμάτων εγένετο η πρώτη της κατά μικρόν ανεγέρσεως του ταύτης επωνύμου ναού και του μοναστηρίου. Εν Κοζάνη γέγονε υπό Σωφρονίου μοναχού εν τω αψωδ = 1754 Αυγούστου 5. Εδιωρθώθη δε δια σπουδής Χαρισίου ιερέως εν τω αωγ = 1803 Απριλίου 23»5.
Το 1754, επί Επισκόπου Ιγνατίου, ο ναός ανακαινίζεται εκ βάθρων, με καινούργια θεμέλια και σε μεγαλύτερες διαστάσεις. Την επίβλεψη των εργασιών και την ευθύνη είχε ο μοναχός Σωφρόνιος, που αναφέρεται και στην επιγραφή της εικόνας με τη βοήθεια και τη συνδρομή μίας ευσεβούς γυναίκας, της Ζωίνας, η οποία αργότερα έγινε μοναχή με το όνομα Ζηνοβία. Η Ζηνοβία οργάνωσε το μοναστήρι, έκανε περιοδείες σε διάφορους τόπους, κάνοντας εράνους και συγκρότησε μοναστήρι με αρκετές μοναχές, που λειτουργούσε μέχρι το 1820, όταν ο ναός γίνεται πλέον ενοριακός6.
Το 1863 ο ναός ανακαινίζεται και πάλι εκ βάθρων και παίρνει τις σημερινές του διαστάσεις, χωρίς άλλες σοβαρές από τότε μετατροπές, αν εξαιρέσουμε μόνο την προσθήκη που έγινε προς δυσμάς το 1960 αντικαθιστώντας τον παλιό, ξύλινο γυναικωνίτη.

Το πάρκο του Αγίου Δημητρίου ήταν η μοναδική δασοσκέπαστη περιοχή της Κοζάνης, που πρόσφερε τόπο αναψυχής και δροσιάς κατά τους καλοκαιρινούς μήνες και εκεί λειτουργούσε επί πολλά χρόνια καφενείο με την επωνυμία ΑΙΓΛΗ. Το καφενείο αυτό κάηκε το 1908 από φανατισμένους Τούρκους στρατιώτες, που είχαν σταλεί στην πόλη για την κατασκευή και φύλαξη των στρατώνων. Στο υψωματάκι, που ήταν κάποτε η ΑΙΓΛΗ, συνήθιζαν οι ασχολούμενοι με τους φανούς να συγκεντρώνονται για να γιορτάσουν την Καθαρή Δευτέρα, όπως και μέχρι σήμερα συνηθίζουν.
Στα πιο πρόσφατα χρόνια στο πάρκο του Αγίου Δημητρίου και στο 2ο Δημοτικό Σχολείο (πριν την καταστροφική πυρκαγιά, που έκανε στάχτη όλο το οίκημα το 1967) είχε την έδρα της η IX΄ Μεραρχία Επιστράτευσης και το 27ο Σύνταγμα Πεζικού. Στο χώρο αυτό παρουσιαζόταν οι στρατεύσιμοι της περιοχής, τόσο κατά τη στρατολόγηση τους, όσο και κατά την επιστράτευση κατά τον Ελληνοϊταλικό πόλεμο του 1940 και με θεία λειτουργία και γλέντι στον Άη-Δημήτρη συνήθιζαν οι νέοι να γιορτάζουν την κατάταξη τους στον ελληνικό στρατό, ένα έθιμο που συνεχίζεται ευλαβικά μέχρι σήμερα.


Η ΠΥΡΚΑΓΙΑ ΤΟΥ 1993

Στις 16 Ιουλίου 1993, παραμονή της γιορτής της Αγίας Μαρίνας, πυρκαγιά που εκδηλώθηκε μεταξύ της στέγης και της οροφής, πιθανόν από ένωση ηλεκτρικών καλωδίων (βραχυκύκλωμα), κατέστρεψε ολοκληρωτικά το ναό του Αγίου Δημητρίου. Παρότι η βοήθεια των γειτόνων και των πυροσβεστικών οχημάτων ήταν άμεση, το μόνο που κατάφεραν ήταν να μην εξαπλωθεί η φωτιά στα τριγύρω από το ναό σπίτια και στο πάρκο, αφού εξαιτίας των ξυλοκατασκευών και των ξυλόγλυπτων μελών του ναού, η φωτιά μεταδόθηκε ακαριαία σε όλο το χώρο, καταστρέφοντας τα πάντα, εκτός από το παρεκκλήσι του Αγίου Παντελεήμονα, τον πρόναο και τις από μπετόν νέες κατασκευές του γυναικωνίτη. Μόνο οι τοίχοι έμειναν όρθιοι, τραυματισμένοι όμως βαρύτατα κι αυτοί. Εικόνες, ιερά σκεύη και αντικείμενα, άμφια και τελετουργικά βιβλία κι οτιδήποτε άλλο βρισκόταν μέσα στον ιερό ναό, ακόμα κι οι πολυέλαιοι και τα μπρούτζινα μανουάλια απανθρακώθηκαν κι αλλοιωμένα και παραμορφωμένα βρέθηκαν αργότερα ανάμεσα στους σωρούς από τις στάχτες.
Το γεγονός, απρόσμενο και ιδιαίτερα θλιβερό, συντάραξε την Κοζάνη ολόκληρη. Αμέσως και με διαταγή του μακαριστού Μητροπολίτου Σερβίων & Κοζάνης Διονυσίου συστήθηκε ειδική επιτροπή αποκατάστασης του ιερού κτίσματος κι αποφασίστηκε η άμεση επιδιόρθωση του, με τις συμβουλές ειδικών επιστημόνων και με βάση ό,τι είχε απομείνει από τους εξωτερικούς τοίχους. Θερμό ενδιαφέρον έδειξαν από την πρώτη στιγμή όλες οι τοπικές αρχές με κυρίαρχο τον πρώην Δήμαρχο Κοζάνης κο Πάρι Κουκουλόπουλο, ενορίτη από πάντα του Αγίου Δημητρίου, αλλά και όλος ο απλός λαός της πόλης, που διαπίστωσε από την πρώτη στιγμή του θλιβερού συμβάντος πως «Κοζάνη χωρίς τον Αϊ-Δημήτρη, δε νοείται». Έβαλαν στοίχημα να τον ξαναφτιάξουν, λαμπρότερο κι ωραιότερο από πρώτα. Και τα κατάφεραν.
Ο ιερός ναός του Αϊ-Δημήτρη της Κοζάνης λειτούργησε ξανά, χαρίζοντας χαμόγελα ανακούφισης και δάκρυα χαράς στους ενορίτες του και σ’ όλο το χριστεπώνυμο πλήθος της Κοζάνης, ανανεωμένος πλήρως, δύο χρόνια μόνο μετά την καταστροφική πυρκαγιά, το φθινόπωρο του 1995. Μάλιστα, κατά την ανακαίνιση, βρέθηκαν τα θεμέλια του ναού που είχε κατεδαφιστεί το 1754, τα ίχνη των οποίων κρατήθηκαν στο νέο δάπεδο με πλακάκια διαφορετικού χρώματος.
Κατά τη διάρκεια της ανακατασκευής της εκκλησίας τα θρησκευτικά καθήκοντα των ενοριτών τελούνταν στην παρακείμενη, νεόδμητη εκκλησία του Αγίου Χριστοφόρου, μικρότερης βέβαια χωρητικότητας, επαρκούς όμως για τις λειτουργικές και θρησκευτικές ανάγκες της ενορίας εκείνες τις δύσκολες ώρες.

ΤΟ ΠΑΡΕΚΚΛΗΣΙ ΤΟΥ ΑΗ-ΛΑΖΑΡΟΥ

Στη βορειοανατολική πλευρά του αύλιου χώρου του ναού του Αγίου Δημητρίου βρίσκεται το παρεκκλήσι του Αγίου Λαζάρου, ο «Αϊ-Λάζαρος», όπως οι Κοζανίτες τον αποκαλούν. Μικρό και γραφικό κτίσμα, χωρίς την τυπική και συνήθη μορφή των εκκλησιών, με αγιογραφίες και ιερό τέμπλο, σχετικά εγκαταλειμμένο σήμερα και πολύ παλιό, άγνωστης χρονολογίας πρώτης κτίσεως, ο Αϊ-Λάζαρος με τη χαμηλή και μυστικιστική κατασκευή του μέσα σ’ ένα κατάφυτο χώρο, με πολλά περισσότερα δέντρα και πολύ πιο πυκνή βλάστηση στο παρελθόν, έδωσε πολλές αφορμές για τη δημιουργία στοιχειών και αστικών θρύλων. Το μήκος του είναι 7 μέτρα και το πλάτος 4. Ο Νίκος Δελιαλής στη μελέτη του «Συλλογή μνημείων» αναφέρει ότι: «Ως κοιμητήριο τούτου (του ναού του Αγίου Δημητρίου δηλαδή) εχρησιμοποιείτο η κρύπτη του παρεκκλησίου του Αγίου Λαζάρου».
Στο ισόμετρο θολωτό υπόγειο του Αϊ-Λάζαρου βρήκαν προστασία κατά την περίοδο της γερμανικής Κατοχής (1941-1944) σπάνια βιβλία και χειρόγραφα, κώδικες και χάρτες που φυλάσσονταν μέχρι τότε στη Δημοτική Βιβλιοθήκη Κοζάνης. Τα βιβλία αυτά μετέφερε εκεί, μετά από σχετική απόφαση της Διοικούσας Επιτροπής του Δήμου Κοζάνης (το καθεστώς του Ιωάννου Μεταξά, μετά την επιβολή της δικτατορίας τον Αύγουστο του 1936, είχε καταργήσει τα δημοτικά συμβούλια σε κάποιες περιοχές και τα είχε αντικαταστήσει με διοικούσες επιτροπές), ο τότε έφορος της Δημοτικής Βιβλιοθήκης, λάτρης των βιβλίων και αιώνιος φύλακάς τους Νίκος Δελιαλής.
Η Διοικούσα Επιτροπή της Κοζάνης σε τακτική συνεδρίαση της 9ης Οκτωβρίου 1940, ελάχιστες δηλαδή μέρες πριν την έναρξη του ελληνο-ιταλικού πολέμου, αποφασίζει τη διάθεση πιστώσεως 15.000 δρχ. για την κατασκευή ξύλινων κιβωτίων για τη διαφύλαξη βιβλίων και άλλων αντικειμένων της Δημοτικής Βιβλιοθήκης, ώστε να προστατεύονται «εις ενδοχόμενην αεροεπίθεσην». Οι άνεμοι του πολέμου φυσούσαν ήδη απειλητικοί πάνω από τα Βαλκάνια και η Κοζάνη και η Ελλάδα ολόκληρη δε γινόταν να τους παραβλέψει. Σε δεύτερη, έκτακτη συνεδρίασή της, τέσσερις μόνο μέρες μετά την έναρξη του πολέμου την 1η Νοεμβρίου 1940, αποφασίζεται η έγκριση νέας δαπάνης για την άμεση μεταφορά «των κειμηλίων της Δημοτικής Βιβλιοθήκης εις το υπόγειον της εκκλησίας του Αγίου Λαζάρου». Τα κιβώτια με τα βιβλία και τα άλλα αντικείμενα ανέλαβε να μεταφέρει στον Αϊ-Λάζαρο ο Νίκος Δελιαλής. Κι έτσι πραγματικά έγινε. Με τη βοήθεια έμπιστων και καλών του φίλων7 μετέφερε τα βιβλία από τη βιβλιοθήκη στο Αϊ-Λάζαρο νύχτα πάνω σε μια χαμάλα (μεγάλα απορριμματοφόρα κάρα του Δήμου), στα κουδούνια της οποίας είχανε βάλει βαμβάκι για να μην ακούγονται. Αφού τα κατέβασαν όλα στο υπόγειο, έχτισαν τοίχο και απομόνωσαν το χώρο με τα βιβλία. Γι’ αυτό και οι κάτοικοι της γειτονιάς, που έβρισκαν προστασία στο υπόγειο του Αϊ-Λάζαρου κατά τους βομβαρδισμούς της πόλης, μέσα στο σκοτάδι του χώρου δεν κατάλαβαν και δεν αντιλήφθηκαν ποτέ τίποτα. Το υπόγειο του Αγίου Λαζάρου ήταν καλοχτισμένο και στερούμενο κάθε υγρασίας, άρα απόλυτα ασφαλές για το σκοπό που ήθελαν να το χρησιμοποιήσουν. Η πράξη αυτή της Διοικούσας Επιτροπής της Κοζάνης αποδείχτηκε σωτήρια για το θησαυρό της Δημοτικής Βιβλιοθήκης της. Λίγους μήνες αργότερα, κατά τον σφοδρό βομβαρδισμό της Κοζάνης από τα γερμανικά στούκας (10 Απριλίου 1941), ο πρώτος όροφος του δημαρχείου, στο υπόγειο του οποίου στεγαζόταν τότε η δημοτική βιβλιοθήκη, καταστράφηκε ολοκληρωτικά, (χωρίς ευτυχώς να πάθει τίποτα ο γειτονικός ιστορικός ναός του Αγίου Νικολάου και το καμπαναριό), ενώ είχε ήδη προηγηθεί η κατάληψη του δημαρχιακού μεγάρου από τα μέλη του γερμανικού στρατού κατοχής. Το υπόγειο του Δημαρχιακού Μεγάρου χρησιμοποιήθηκε από τους κατακτητές σα στρατώνας-υπνωτήριο.
Όταν έληξε η γερμανική κατοχή και ελευθερώθηκε η πόλη και η Ελλάδα ολόκληρη (Οκτώβριος 1944), ο Δελιαλής, πιθανόν με τη βοήθεια των ίδιων έμπιστων φίλων, που τον είχαν βοηθήσει να μεταφέρει τα βιβλία στον Αϊ-Λάζαρο, χάλασε τον τοίχο -τα υπολείμματα του οποίου διακρίνονται ακόμη και σήμερα- και πήρε πίσω ό,τι εκεί είχε κρύψει, μα δεν φανέρωσε σε κανένα την κρυψώνα τους, ακόμη και χρόνια μετά, καθώς φοβόταν μη χρειαστεί να τα κρύψει ξανά σε μελλοντικούς δύσκολους και χαλεπούς καιρούς. Ο Δελιαλής, αν και δεν ήταν άνθρωπος ιδιαίτερα μορφωμένος, είχε αντιληφθεί από νωρίς την αξία του θησαυρού, που η πόλη του του είχε αναθέσει να φυλάσσει και τον προστάτευε πάντα με όλη του την ψυχή κι αν χρειαζόταν και με τη ζωή του ακόμα. Το εκκλησάκι του Αϊ-Λάζαρου, που ήθελε κάποια στιγμή να ανακαινίσει, ήταν η καλύτερη κι η πιο ασφαλής κρυψώνα. Ο τόπος που δεν τον πρόδωσε ποτέ. (Την παραπάνω μαρτυρία κατέγραψε ο Στράτος Δ. Ηλιαδέλης στο αφήγημά του «Νίκος Δελιαλής. Αίσθημα ευθύνης» ΕΛΙΜΕΙΑΚΑ, Σεπτέμβριος/Δεκέμβριος 1983, αρ.τ. 6-7, σελ. 175-184).

ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ ΑΓΙΟΥ ΧΡΙΣΤΟΦΟΡΟΥ

Νοτιοανατολικά από τον ιερό ναό του Αγίου Δημητρίου και μέσα στο ομώνυμο πάρκο, απέναντι από το Πνευματικό Κέντρο του Δήμου Κοζάνης, βρίσκεται ο ιερός ναός του Αγίου Χριστοφόρου. Στο λόφο του Αγίου Χριστοφόρου υπήρχε ένα από τα ιερά, αγιασμένα δένδρα που υπήρχαν σε διάφορες περιοχές της πόλης της Κοζάνης. Τα δένδρα αυτά κανείς δεν τολμούσε να τα θίξει ή να τα κόψει. Συνήθιζαν να τα αγιάζουν κάθε χρόνο την Πέμπτη της Αναλήψεως, παρουσία του ίδιου του Μητροπολίτου. Μια παράδοση αναφέρει ότι πριν από τον άτυχο πόλεμο του 1897 δύο Τούρκοι επιχείρησαν να κόψουν αυτό το δέντρο. Ο ένας πέθανε αμέσως κι ο άλλος έμεινε παράλυτος σ’ όλη του τη ζωή.
Ο Ιερός Ναός του Αγίου Χριστοφόρου κτίστηκε για πρώτη φορά το 1835, επί Επισκόπου Βενιαμίν, σαν εξωκκλήσι. Υπάρχει η ανεπιβεβαίωτη πληροφορία ότι στο λόφο, που βρίσκεται ο ναός, κήρυξε ο Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός, διερχόμενος από την Κοζάνη και γι’ αυτό κτίστηκε εκεί το νέο εξωκκλήσι. Από επιστολή του Μητροπολίτου Κωνστάντιου της 20ης Μαρτίου 1892 μαθαίνουμε ότι από το 1888 και ως το 1892 ο ναός χρησιμοποιούνταν ως χώρος στρατωνισμού από τα τουρκικά στρατεύματα. Ο Μητροπολίτης με την επιστολή του ζητάει να αποχωρήσουν τα τουρκικά στρατεύματα από το χώρο και να καταβάλλουν αποζημίωση για τις ζημιές που προξένησαν, κυρίως στις τοιχογραφίες. Το 1896 άτακτα στρατεύματα γκέκηδων (= αλβανική φυλή) πυρπολούν την εκκλησία, που αποτεφρώνεται ολοκληρωτικά. Το 1925-1926 ο ναός ξαναχτίζεται στον ίδιο χώρο και το 1960 συντελείται εκ νέου οικοδόμηση, καθώς η εκκλησία του 1925, λιθόκτιστη και με τρούλο, ήταν πλέον ετοιμόρροπη. Η αγιογράφηση του ιερού ναού ολοκληρώθηκε το 1988.
Μετά την καταστροφική πυρκαγιά, που έπληξε τον ιερό ναό του Αγίου Δημητρίου το καλοκαίρι του 1993 και όσο καιρό ο ναός ανοικοδομούνταν, τα θρησκευτικά καθήκοντα των ενοριτών πραγματοποιούνταν στον Άγιο Χριστόφορο, ενώ πολλές φορές κατά τους θερινούς μήνες και κατά τη διάρκεια του θερινού Σεμιναρίου Κλασικής Μουσικής, που πραγματοποιούνταν κάθε Αύγουστο στην Κοζάνη με τη φροντίδα και την επίβλεψη της Ιεράς Μητρόπολης Σερβίων & Κοζάνης και του μακαριστού Μητροπολίτου Διονυσίου για δέκα περίπου χρόνια, ο χώρος, με εξαίσια ακουστική, παραχωρούνταν για συναυλίες κλασικής μουσικής.
Ο Άγιος Χριστόφορος, που γιορτάζει στις 9 Μαΐου, θεωρείται προστάτης των αυτοκινητιστών.

Ο ιερός ναός του Αγίου Δημήτριου της Κοζάνης με ιστορία παράλληλη στα χρόνια και στα πάθη με την ιστορία και τα πάθη της πόλης είναι σήμερα μία από τις πιο αγαπημένες εκκλησίες των Κοζανιτών, στενά και άμεσα συνδεδεμένη με την προσωπική τους ιστορία και τη ζωή τους την ίδια.

Κοζάνη, Ιούνιος 2010

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1 Η περιοχή στην οποία βρίσκεται ο ναός και το πάρκο του Αγίου Δημητρίου ήταν κατάφυτη από δέντρα, κυρίως αμυγδαλιές. Οι παλιότεροι ονόμαζαν την περιοχή μπαλαμιές=αμυγδαλιές. Όλη η περιοχή ήταν καταπράσινη με πολλά δέντρα και άφθονα νερά και κατά την περίοδο της τουρκοκρατίας το καλύτερο καταφύγιο για κάθε διωκόμενο Έλληνα. Στην ίδια περιοχή ανακαλύφθηκαν, κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1950, λείψανα προχριστιανικού οικισμού και νεκροταφείου. Το νεκροταφείο αυτό πρέπει να λειτούργησε από τον 11ο μέχρι τον 3ο π.Χ. αιώνα. (www.sourdos.gr/content.php?article.25 και Ηλία Παρδάλη. Ξεχασμένα κοζανίτικα έθιμα. Η λειτουργία των στρατευσίμων της Κοζάνης. ΔΥΤΙΚΟΜΑΚΕΔΟΝΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ, τεύχος Β΄, 2002, σελ: 351).
2 Ημερολόγιον 2005 Ιεράς Μητροπόλεως Σερβίων & Κοζάνης, σελ: 16.
3 «Για πολλούς χρόνους οι καλόγεροι της μονής της Ολυμπιώτισσας Ελασσόνας αγόραζαν από το μοναστήρι που υπήρχε ανατολικά του ναού του αγίου Δημητρίου της Κοζάνης υφάσματα και ρούχα δίνοντας χρήματα, τρόφιμα και υλικά ως αμοιβή. Με τον καιρό, φαίνεται, σκέφτηκαν ότι τους συνέφερε να κάνουν το μοναστήρι του αγίου Δημητρίου μετόχι τους και έτσι να το αποαμυζούν αδαπάνως. Αυτό όμως θα έπρεπε να το κατοχυρώσουν με κάποια επίσημο έγγραφο. Σκέφτηκαν λοιπόν να χρησιμοποιήσουν ένα πλαστό αυτοκρατορικό χρυσόβουλο του 1336 το οποίο κατείχαν και στο οποίο φαινόταν ότι ο αυτοκράτορας του Βυζαντίου Ανδρόνικος ο Γ΄ Παλαιολόγος (1328-1341) παραχωρούσε στην Ολυμπιώτισσα διάφορα κτήματα. Στο χρυσόβουλο αυτό αναφέρεται ότι παραχωρείται και «το περί τον Ελασσώνα μονύδριον εις το όνομα του Αγίου Δημητρίου», το οποίο «μετέφρασαν» (προς το συμφέρον τους) ότι αφορά τον Άγιο Δημήτριο της Κοζάνης, διότι στο χρυσόβουλο κάτι τέτοιο δεν αποδεικνύεται από άλλες περιγραφές κτημάτων … Στα σχόλια που παραθέτει ο Σκουβαράς αναφέρει τη γνώμη του Ι.Β. Παπαδόπουλου ότι, ο αναφερόμενος στο χρυσόβουλο ναός του αγίου Δημητρίου, πρέπει να είναι ο νυν μητροπολιτικός ναός της Ελασσώνος («Ολυμπιώτισσα», σ: 497), όπως αποφαίνονται και οι Λιούφης και Καλινδέρης. Ο ίδιος όμως, ο Σκουβαράς, υποθέτει ότι δεν πρόκειται για το ναό που υποθέτει ο Παπαδόπουλος, αλλά για τον άλλο ναό του αγίου Δημητρίου που βρισκόταν κοντά στην Ελασσώνα, δίπλα στο δρόμο προς τη Λάρισα Η υπόθεση αυτή του Σκουβαρά είναι, νομίζω, σωστή διότι το ίδιο το χρυσόβουλο γράφει περί τον Ελασσώνα μονύδριον, δηλαδή ότι ήταν εκτός πόλεως. Άρα αποκλείεται τον περί τον Ελασσώνα να προσδιορίζει την Κοζάνη. Δεύτερον, ο ορεινός όγκος του Σαρανταπόρου διαχωρίζει σαφώς την πεδινή Θεσσαλία από την ορεινή Δυτική Μακεδονία, και τρίτον, νότια της Κοζάνης, στην Βάνιτζα υπήρχε η έδρα του κατεπανικίου (καπετανικίου) της Βανίτζης. Επομένως για κανένα λόγο δεν μπορούσε η Κοζάνη να ανήκε διοικητικώς στην Ελασσώνα, αλλά στη Βάνιτζα». (Αργύριου Μεν. Κουντουρά. Τα τοπωνύμια της Κοζάνης. ΕΛΙΜΕΙΑΚΑ, Δεκέμβριος 2001, αρ.τ. 47, σελ: 165-166).
4 «Αλλά κατά το 1612 πολιτικής ανωμαλίας υφισταμένης, και επαναστάσεως εκραγείσης εν τε Θεσσαλία και Ηπείρω, τη ενεργεία του τότε αρχιερέως Τρίκκης Διονυσίου του φιλοσόφου, του επιλεγομένου Σκυλοσόφου, οικογένειαι πλουσίων εξ Αγράφων και άλλων μερών της Θεσσαλίας, φεύγουσαι τας ταραχάς και την απηνή καταδίωξιν, προσήλθον εις την κώμην μαθούσαι την επικρατούσαν εν αυτή ησυχίαν, και κατεστάθησαν προσωρινώς εν τοις κελλίοις (1) του ναού του Αγίου Δημητρίου. … (1) Τα κελλία ταύτα εν τοις μετέπειτα χρόνους εχρησίμευον ως καταφύγια μοναζουσών γυναικών και πρόχειρα νοσοκομεία. Προ ολίγων ετών κατεδαφίσθησαν (προ του 1924, χρονιά πρώτης έκδοσης του βιβλίου του Λιούφη). (Παναγ. Ν. Λιούφη. Ιστορία της Κοζάνης, σελ. 43).
5 Ιωάννου Δ. Δημόπουλου. Τα παρά τον Αλιάκμονα εκκλησιαστικά, σελ. 307.
6 «Επί της περιόδου αυτού (του Επισκόπου Ιγνατίου) τω 1754 ανεκαινίσθη και ο ναός του αγ. Δημητρίου υπό μοναχού Σωφρονίου ή Νικοδήμου, και τινος ευσεβούς γυναικός Ζωϊνας. Αυτή, μοναχή είτα γενομένη με το όνομα Ζηνοβία, περιήλθε διάφορα μέρη της Ουγγαρίας χάριν συνδρομών, και κατέστη είτα ηγουμένη του γυναικείου Μοναστηρίου του Αγίου Δημητρίου, όπερ μέχρι του 1820 περιείχεν ικανάς μοναχάς». (Παναγ. Ν. Λιούφη. Ιστορία της Κοζάνης, σελ. 63).
7 Με τη βοήθεια του Σπύρου Ζήγρα, έντιμου ανθρώπου και έμπιστου φίλου του Δελιαλή, που το σπίτι του ήταν «στ’ Νιούλ τα πηγάδια», κοντά στον Αϊ Δημήτρη. Κατά την τοποθέτηση των βιβλίων στο υπόγειο του Αγίου Λαζάρου, παρόν ήταν και ο επίσης έμπιστος φίλος του Δελιαλή νεωκόρος Θανάσης Καραμούζας (Στράτου Δ. Ηλιαδέλη, «Νίκος Δελιαλής. Αίσθημα ευθύνης», ΕΛΙΜΕΙΑΚΑ, Σεπτέμβριος/Δεκέμβριος 1983, αρ.τ. 6-7, σελ. 183).




ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1. Ιωάννου Δ. Δημόπουλου. Τα παρά τον Αλιάκμονα εκκλησιαστικά. Εκδ: Ιεράς Μητρόπολις Κοζάνης. Κοζάνη : 1994.
2. Ελευθερουδάκη Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν. Εγκυκλοπαίδεια. Εκδ: Ελευθερουδάκης Α.Ε. Αθήνα : 1927.
3. Στρ. Ηλιαδέλη. Νίκος Δελιαλής. Αίσθημα ευθύνης. ΕΛΙΜΕΙΑΚΑ, Σεπτέμβριος / Δεκέμβριος 1983, αρ.τ: 6-7, σελ: 175-184. Θεσσαλονίκη : 1983.
4. Ημερολόγιον 2005 Ιεράς Μητροπόλεως Σερβίων & Κοζάνης. Εκδ: Ιεράς Μητροπόλεως Σερβίων & Κοζάνης. Κοζάνη : 2004.
5. Κωνσταντίνου Ι. Λάζαρη-φιλολόγου. Ιερά Μονή Παναγίας Ολυμπιωτίσσης. Εκδ: Ιεράς Μονής Παναγίας Ολυμπιωτίσσης. Ελασσώνα : 2000.
6. Παναγ. Ν. Λιούφη δ.φ. Ιστορία της Κοζάνης. Εκδ: ΙΩΑΝ. ΒΑΡΤΣΟΥ. Αθήνα : 1924.
7. Μαλλιάρης-Παιδεία. Εγκυκλοπαίδεια. Εκδ: Μαλλιάρης-Παιδεία / Πήγασος Εκδοτική Α.Ε. Θεσσαλονίκη : 2005.
8. Μιχ. Παπακωνσταντίνου. Μια βορειοελληνική πόλη στην Τουρκοκρατία-Ιστορία της Κοζάνης (1400-1912). Εκδ: ΕΣΤΊΑ. Αθήνα : 1992.
9. Του ιδίου. Σύντομη ιστορία της Κοζάνης. ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟΝ «ΔΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ» 1961, τόμος 2ος, σελ: 47-64. Κοζάνη : 1961.
10. ΠΑΠΥΡΟΣ - ΛΑΡΟΥΣ - ΜΠΡΙΤΑΝΙΚΑ. Εγκυκλοπαίδεια. Εκδ: Πάπυρος. Αθήνα : 1990.
11. Ηλία Παρδάλη. Ξεχασμένα κοζανίτικα έθιμα. Η λειτουργία των στρατευσίμων της Κοζάνης. ΔΥΤΙΚΟΜΑΚΕΔΟΝΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ, έτος ΙΓ΄, τεύχος Β΄, σελ: 349-362. Κοζάνη : 2002.

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου